توسعه نهادهای علمی بدون اراده سیاسی حاکمیت‌ها ممکن نیست
تهران- ایرنا- برگزیده جایزه مصطفی (ص) و هماهنگ‌کننده کل کمیته دائمی همکاری‌های علم و فناوری سازمان همکاری اسلامی (کامستک) بر اهمیت تاسیس نهادهای علمی تاکید کرد و گفت: توسعه این نهادها بدون اراده سیاسی حاکمیت و رهبری کشورها ممکن نیست و این اراده سیاسی باید با تامین بودجه همراه باشد.
به گزارش روز سه‌شنبه گروه علمی ایرنا از بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص)، محمد اقبال چودهری، شیمیدان شناخته‌شده و برگزیده مقیم کشورهای اسلامی چهارمین دوره اعطای جایزه مصطفی(ص)، یکی از پرکارترین دانشمندان رشته شیمی آلی، درباره علاقه‌اش به رشته شیمی گفت که این از خوش‌اقبالی‌اش بوده که در دوران تحصیل با استادی آشنا شدکه شیمیدان خوبی بود و تصمیم گرفت که به جای دانشگاه، در مدرسه تدریس کند.
او پدیده‌های مختلف شیمی را به زندگی واقعی مربوط می‌کرد و دلیل اولیه این علاقه بود. خودش می‌گوید: در دوران مدرسه یک آزمایشگاه شیمی مجهز و با کیفیت داشتیم که زمان زیادی را در آن آزمایشگاه می‌گذراندم. فهمیدم شیمی همه جا هست و بالاخره شیمی آلی را به عنوان حرفه آینده خود انتخاب کردم.
چودهری که در زمینه ترکیب و ساخت گیاهان دارویی فعالیت میکند و توانسته داروهای گیاهی مختلفی را از گیاهان برای درمان بیماری‌هایی مانند آلزایمر و سالک استخراج کند به انتقادها و ادعاها در طب سنتی پرداخت و گفت: اول باید بدانیم هیچ نظام پزشکی یا داروی واحدی وجود ندارد که بتواند همه بیماری‌ها را درمان کند. زیست‌پزشکی را در نظر بگیریم که آن را آلوپاتی یا طب غربی می‌نامیم. در این نوع درمان فرد به پزشک مراجعه میکند و برای کنترل بیماری او دارو تجویز می‌شود. اگر فردی مبتلا به دیابت یا فشار خون یا زوال عقل باشد، بیماری او فقط کنترل می‌شود؛ نه درمان.
وی افزود: دانش و تجربیات دیرینه بشری که به آن نظام طب سنتی، نظام طب مکمل یا نظام طب جایگزین می‌گویند درمان خوب و مفیدی را ارائه می‌دهد. این سیستم باید به تایید معیارهای علمی کارایی و ایمنی برسد. تفاوت طب سنتی با طب مدرن در نظر علمی آزمایش است که ایمن و مؤثر باشد و وقتی ایمن و مؤثر بود وارد نظام سلامت کشور شود. باید یک سیستم یکپارچه درمان وجود داشته باشد.
بیماری‌های نادیده گرفته‌شده مناطق گرمسیری زیر ذره‌بین چودری
این استاد رشته شیمی آلی درباره مهم‌ترین طرح‌های تحقیقاتی گروهش گفت: ما در زمینه بیماری‌های نادیده گرفته شده (مناطق گرمسیری) تحقیق می‌کنیم. بیماری‌های زیادی در مناطق فقیر جهان شایع است. مالاریا یکی از آنها بود که اکنون باز رایج شده است. اما بسیاری بیماری‌ها مانند تب حلزون، جذام، سالک و بسیاری دیگر؛ مانند بیماری انگلی شاگاس یا بیماری انگلی دیگر به نام بیماری خواب وجود دارد که کمتر از نظر پزشکی به آنها توجه می‌شود و به بیماری‌های فقرا مشهور است. صنعت داروسازی هم به‌سختی روی این داروها سرمایه‌گذاری میکند؛ زیرا از نظر درمانی و بازگشت سود راضی‌کننده نیست. اکنون در حال مطالعه روی بیماری‌های استوایی نادیده گرفته‌شده هستیم، یک بیماری به نام سالک یا لیشمانیوز را انتخاب کرده و در این زمینه نتایج جالب زیادی به دست آورده‌ایم.
وی گفت: روی این موضوع و بیماری‌های سیستم عصبی تحقیق می‌کنیم. آلزایمر که بیماری شایعی است و با افزایش سن جمعیت جهانی، شیوع آن هم افزایش یافته است، یا بیماری پارکینسون که درمان قطعی ندارد. از این رو در چند سال گذشته تمرکز ما بر شناسایی آن دسته از فرآورده‌های گیاهی یا ترکیبات طبیعی بوده که می‌تواند از بروز این بیماری یا بیماری‌های دیگر مذکور جلوگیری کرده یا علائم آنها را کاهش داده یا بهبود بخشد. فرمولاسیونی که برای درمان بیماری پارکینسون در حال آزمایش بالینی آن هستیم یا درمان سالک که اکنون نیز استفاده می‌شود، بخشی از دستاوردهای گروه تحقیقاتی ما است.
چودهری از اهمیت نهادسازی برای توسعه دانش در کشورها می‌گوید که وجود نهادهای قوی برای توسعه علم مهم است. هرچند دانشمندان ممتازی در کشور داریم، اما اگر این دانشمندان فرصت کار در مؤسسات خوب را نیابند، توانایی و ظرفیت آنها بدون استفاده می‌ماند.
یکی از تجربیات در این زمینه تاسیس مرکز بین‌المللی علوم شیمیایی و زیستی در کراچی پاکستان متشکل از ۱۷ مرکز مختلف و فعال در زمینه شیمی و زیست‌شناسی است که محققان آن می‌توانند با یکدیگر کار کنند. زیرا علم امروز میان‌رشته‌ای و این مرکز همچنین به ایجاد مراکز تحقیقاتی در بسیاری کشورهای دیگر؛ از جمله مالزی، قزاقستان، نیجریه و سایر کشورها کمک کرده است.
اراده سیاسی؛ مهم‌ترین مانع در توسعه نهادهای علمی
هماهنگ‌کننده کامستک در تشریح مشکلات فراروی تاسیس نهادهای مشابه در کشورهای دیگر گفت که مهم‌ترین مساله، اراده سیاسی است. باید رهبری و حاکمیت کشورها با این طرح‌ها همراهی کنند. رهبری سیاسی باید متقاعد شود علم و فناوری، نیروی محرکه توسعه است و بدون علم و فناوری و کاربرد آن هیچ ملتی نمی‌تواند توسعه یابد.
چودهری تصریح کرد: همچنین، اراده سیاسی نهاد حاکمیت باید با تأمین مالی ثابت همراه باشد و به این شکل همراهی این نهاد با دانشمندان بازتاب یابد. نیروی انسانی و ظرفیت‌سازی از دیگر عوامل است، همانطور که در مرکز بین‌المللی شیمیایی و زیست‌شناسی کراچی دانشمندان جوان را به مرکز دعوت و آنها را به عنوان عضو هیات علمی یا پژوهشگر جذب می‌کردیم؛ زیرا ظرفیت دانشمندان موجب قوت یک مرکز تحقیقاتی است.
او معتقد است که مرکز تحقیقاتی فقط یک بنا یا ماشین نیست، بلکه مغز (دانشمندان) و به طور کلی منابع انسانی مهم است. چهارمین معضل، ارتباطات بین‌المللی است. پیشرفتِ علم در انزوا به دست نمی‌آید، باید با بقیه جامعه علمی دنیا کار و همکاری کرد، از آنها یاد گرفت و به آنها آموزش داد و بخشی از یک جامعه علمی بزرگ شد که هدفش حل مشکلات مستمر بشریت است.
اعلام پنج هزار بورسیه برای دانشجویان فلسطینی
چودهری به فعالیت‌های کامستک پرداخت و افزود: کامستک یکی از نهادهای برتر و وابسته به سازمان همکاری اسلامی است، یک سازمان بزرگ متشکل از ۵۷ کشور در ۴ قاره، از آمریکای جنوبی گرفته تا آفریقا، اروپا و آسیا. همچنین کامستک مسئول فعالیت در زمینه علم، فناوری، آموزش عالی، بهداشت و آب و هوا است و در این ۵ حوزه ما با ۵۷ وزیر علوم و فناوری کشورهای جهان اسلام همکاری می‌کنیم و ایران همراه با سایر کشورها یکی از اعضای موسس آن به شمار می‌آید.
وی مسئولیت اصلی کامستک را اجرای قطعنامه‌های اجلاس سران کشورهای اسلامی، شورای وزیران امور خارجه و قطعنامه‌های اجلاس سران علم و فناوری همچنین توسعه همکاری‌های بین کشورهای اسلامی برای حل مشکلات یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون مسلمان و حدود یک‌چهارم کل جمعیت کره زمین در ۵۷ کشور جهان عنوان کرد.
مدیر پیشین مرکز بین‌المللی شیمیایی و زیستی در دانشگاه کراچی پاکستان ادامه داد: چالش‌های مزمن و دیرینه بسیاری غیر از فقر در این کشورها وجود دارد. ناامنی غذایی، بحران انرژی، ناامنی آب، تغییرات اقلیم، بیماری‌های فراوان و چالش‌های بهداشتی متعدد زندگی مردم را متاثر کرده است. باید برای حل این مشکلات همکاری کنیم. البته کشورهای زیادی در جهان اسلام از نظر علم و فناوری جایگاه خوبی دارند. آنها مؤسسات خوبی ایجاد کرده‌اند و مایل هستند به دیگران کمک کنند.
چودهری گفت: کامستک در اینجا نقش دارد و این مؤسسات را به هم متصل کرده و با ایجاد ظرفیت برای توانمندسازی جوانان کار میکند. ظرفیت آنها را از طریق اعطای ایجاد فرصت برای جابه‌جایی در کشورهای مختلف، اعطای بورسیه و کمک‌هزینه تحصیلی، ارائه آموزش‌های عملی و تئوری، فرصت‌آفرینی برای کار روی طرح‌های تحقیقاتی در زمینه سلامت انسان در آفریقا، یا طرح‌های تحقیقاتی در زمینه کشاورزی و بخش بهداشت، افزایش می‌دهد. تعداد زیادی دانشمند برتر نیز داریم که اعضای دانش‌پژوهان برجسته کامستک هستند؛ این گروه دانشمندان به سراسر جهان اسلام سفر می‌کنند و ضمن برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی به بهبود برنامه درسی مدارس و دانشگاه‌ها، بهبود ظرفیت سازمانی و ایجاد مؤسسات کمک می‌کنند.
وی ادامه داد: یکی از نمونه‌ها که اخیرا انجام دادیم، اعلام فراخوان جذب پنج هزار بورسیه یا فلوشیپ به مدت پنج سال برای دانشجویان فلسطینی است. کامستک و مؤسسه همکار آن که کنسرسیوم تعالی کامستک نامیده می‌شود و بسیاری مؤسسات بخش خصوصی در پاکستان و سایر کشورها برای تامین نیازهای آموزشی فلسطین همکاری می‌کنند. آنچه در فلسطین در بیش از یک سال و دو ماه گذشت نه‌تنها یک نسل‌کشی، بلکه یک نسل‌کشی آموزشی بود. تمام زیرساخت‌ها و موسسات آموزشی ویران شده است. وظیفه داریم به آنها آموزش و پرورش با کیفیت خوب ارائه کنیم که به نوعی بازسازی فلسطین است.
سه دلیل ترویج علم
چودهری درباره اهمیت ترویج علم و ارتباطات علم نیز گفت: موضوع ارتباطات علم به سه دلیل بسیار مهم است؛ اول اینکه به دلایل تاریخی، زبان علم توسعه یافته به شکلی که دیگر برای مردم عادی قابل درک نیست. بنابراین دانشمندان باید بتوانند موضوع فعالیت و تحقیقات خود را با مردم عادی مطرح کنند. زیرا علم بر زندگی همه افراد تأثیر می گذارد و باید بتوانیم به آنها بگوییم این موضوع یا دستاورد ناشی از علم است. اما چرا مهم است؟ زیرا بودجه تحقیقات از مردم عادی و از پول مالیات آنها تامین می‌شود. اگر بتوانیم به آنها نشان دهیم علم به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک میکند، یک طرفدار و مشتری بالقوه خواهیم داشت و از حمایت عموم برخوردار خواهیم شد. سومین دلیل این است که دانشمندان و جامعه باید با هم ارتباط داشته باشند. دانشمندان باید روی مسائلی کار کنند که برای جامعه مهم است.
وی گفت: کامستک در این زمینه رویدادهای ظرفیت‌سازی منظم را برای اهالی رسانه و دانشمندان سازماندهی کرده است. دانشمندان باید بتوانند موضوعات علمی را به زبان ساده بیان کنند و اهالی رسانه نیز باید موضوعات علمی را ابتدا خود بفهمند و آن را به طور مؤثر، قدرتمند و صحیح برای مردم بازگو کرده و با آنها به اشتراک بگذارند. همچنین جایزه ارتباطات علم را داریم. اما مهم‌تر، در شش ماه گذشته یک مجله را به نام نشریه ارتباطات و دیپلماسی علمی تاسیس کردیم. این مجله یک نشریه برخط در سطح بین‌المللی است که نسخه چاپی نیز دارد و زمینه خوبی را برای توضیح علم به مردم عادی به زبان عامیانه و فرصت ارتباط بین دانشمندان با عموم مردم فراهم میکند.
محمد اقبال چودری، چهره شناخته‌شده شیمی آلی زیستی است که در سال ۲۰۲۱ برای «کشف مولکول‌های جذاب با کاربردهای درمانی» موفق به دریافت جایزه مصطفی (ص) شد.
منبع : خبرگزاری ایرنا
