ضرب شست صنعت نفت ایران به ترامپ

باشگاه خبرنگاران جوان – «رکورد ۱۰ ساله صادرات نفت ایران شکسته شد»؛ این خبری بود که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران اواسط زمستان ۱۴۰۳ اعلام کرد. پاک‌نژاد در حاشیه نشست هیئت دولت (چهارشنبه، ۱۷ بهمن ۱۴۰۳) با بیان اینکه تمهیدات لازم برای مقابله با تحریم‌ها اندیشیده شده است، گفت: «این خبر خوش را به مردم عزیز ایران اعلام می‌کنم که با تلاش کارکنان صنعت نفت، رکورد ۱۰ ساله صادرات نفت ایران در دی امسال شکسته شد.»

وزیر نفت ایران پیش از این نیز از راهکار‌های آزموده‌شده در خصوص دور زدن تحریم‌های نفتی سخن گفته و از اتخاذ راهبرد‌های متناسب با شرایط پیش رو خبر داده بود، اما این رکوردزنی در صادرات نفت پیام‌های روشنی برای بازار نفت، همچنین سیاست‌گذاران آمریکایی در پی داشت.

شکستن رکورد ۱۰ ساله صادرات نفت ایران در دی ۱۴۰۳ در حالی رقم خورد که از اواسط آبان این سال، با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ایالات متحده آمریکا و سابقه وی در اعمال فشار حداکثری بر صادرات نفت ایران، ناظران سیاسی انتظار کاهش صادرات نفت خام ایران را داشتند. با وجود این، اتفاقی که در حقیقت رخ داد، نادرستی برخی پیش‌بینی‌ها را اثبات کرد.

مؤسسات بین‌المللی افزایش صادرات نفت ایران را تأیید کردند

هرچند روند صادرات نفت خام برای مؤسسات بین‌المللی به‌واسطه اعمال تحریم‌های ظالمانه و اتخاذ تدابیر پوششی، به‌صورت کامل قابل ردیابی نیست، اما بهبود صادرات نفت ایران در آمار‌های اعلام‌شده از سوی این مؤسسات نیز انعکاس یافته است. بر همین اساس، طبق داده‌های اولیه شرکت اطلاعات انرژی کپلر، صادرات نفت ایران به چین در ماه فوریه به یک میلیون و ۷۴۰ هزار بشکه در روز رسیده که نشان‌دهنده افزایش ۸۶ درصدی و ثبت بالاترین میزان واردات نفت از ایران در چند ماه گذشته است. این افزایش صادرات به‌وضوح نمایانگر ناکامی سیاست‌های تحریمی ایالات متحده است، چراکه ترامپ در روز چهارم همین ماه، یادداشتی را با هدف بازگرداندن سیاست موسوم به «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران امضا کرده بود.

خبر افزایش واردات نفت چین از ایران در دومین ماه میلادی سال ۲۰۲۵ در حالی رسانه‌ای شده است که اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری دولت ترامپ، در گفت‌و‌گو با فاکس بیزینس اعلام کرد آمریکا به‌دنبال تحت فشار قرار دادن صادرات نفت ایران است، اما چین و احتمالاً هند نفت تحریمی را می‌خرند. وی این مسئله را غیرقابل‌پذیرش عنوان کرد.

در واکنش به این شکست آشکار، سیاستمداران آمریکایی که قصد ترمیم وجهه خود را داشتند در اسفند ۱۴۰۳ دور تازه‌ای از تحریم‌ها را علیه مدیران ارشد صنعت نفت، ازجمله محسن پاک نژاد، وزیر نفت به‌دلیل تلاش‌های گسترده برای فروش نفت ایران، حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و عباس اسدروز، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران اعمال کردند، همچنین وزارت خزانه‌داری آمریکا ۳۵ تحریم جدید علیه صادرات نفت ایران اعلام کرد که شامل ۱۷ شرکت، ۱۳ کشتی و پنج شخص مرتبط با بخش نفت ایران می‌شود.

آیا صنعت نفت ایران آرزو‌های ترامپ را بر باد می‌دهد؟

اما این تحرکات و اعمال این تحریم‌ها تا چه اندازه مؤثر واقع می‌شوند؟ آیا آرزوی دیرینه ترامپ مبنی بر به صفر رساندن صادرات نفت ایران محقق می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، باید فارغ از هرگونه جانبداری، مجموعه‌ای از عوامل و حقایق موجود در بازار نفت را مورد واکاوی قرار داد.

با در نظر گرفتن حقایقی همچون «تبعات بروز نگرانی و نااطمینانی در بازار‌های جهانی انرژی برای سیاستمداران آمریکایی»، «جایگاه قابل توجه ایران در تأمین انرژی جهان»، «به‌کارگیری روش‌های جدید برای دور زدن تحریم‌ها»، همچنین «محدودیت‌های اجرایی نظارت کامل بر تمام تبادلات نفتی»، عملاً امکان به صفر رسیدن صادرات ایران وجود ندارد.

این واقعیت انکارناپذیر در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ نیز خود را به رخ کشید و تداوم صادرات نفت ایران با وجود تشدید تحریم‌ها، عملاً سبب شکست کارزار فشار حداکثری شد. خبرگزاری رویترز اخیراً در گزارشی اعلام کرد با وجود شدیدترین تحریم‌ها، ایران توانسته بازار‌هایی برای فروش نفت خود ایجاد کند و به‌طور قابل‌توجهی تولید و صادرات نفت خود را از سال ۲۰۱۸ به این سو افزایش دهد. بر اساس این گزارش‌ها، مقدار درآمد نفتی ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۵۳ میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده افزایش فروش نفت در مقایسه با سال‌های گذشته است.

هرچقدر تحریم‌ها سخت‌تر شود، تدابیر ما هم پیچیده‌تر می‌شود

با وجود این، خط و نشان یاران ترامپ برای صنعت نفت کشور با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران در حالی مطرح می‌شود که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران به‌تازگی ریاست دوره‌ای اوپک را به‌عهده گرفته است، یعنی افزون بر اهرم تولید و اثرگذاری بر بازار جهانی انرژی، اهرم سیاستی نیز به داشته‌های ایران در معادلات بازار جهانی نفت اضافه شده است.

با تمام این اوصاف، وزیر نفت ایران (یکشنبه، ۲۱ بهمن) در واکنش به فرمان «فشار حداکثری» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، با بیان اینکه متناسب با شرایطی که پیش‌روی ماست، حتماً کارکنان متخصص صنعت نفت در حوزه‌های مختلف اعم از تولید تا کارشناسانی که در حوزه صادرات فعالیت می‌کنند، تدابیر ویژه و مناسبی را اتخاذ می‌کنند، گفت: هرچه محدودیت ما بیشتر شود، تدابیر اتخاذشده نیز پیچیده‌تر خواهد بود.

بنا بر اعلام عبدالناصر همتی، وزیر پیشین اقتصاد و امور دارایی، مقدار صادرات نفت ایران در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۳ از ۳۰ میلیارد دلار عبور کرده است، با این حال، رکوردشکنی صادرات ماهانه نفت ایران در ۱۰ سال اخیر، درست همزمان با نخستین ماه کاری دونالد ترامپ به‌عنوان مبدع طرح شکست‌خورده فشار حداکثری، یکی از جالب‌ترین و خوشایندترین اتفاق‌های سال ۱۴۰۳ بود.

منبع: وزارت نفت