ضرورت بازنگری نقشه جامع علمی با توجه به فناوری‌های جدید و هوش مصنوعی+ فیلم

وی که از سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است، در روزهای مصادف با چهلمین سال تاسیس این شورا (۱۹ آذر ۱۳۶۳) در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علمی ایرنا توضیحاتی در مورد تاریخچه و دلایل تشکیل شدن این شورا همچنین اقدامات‌ آن طی این ۴۰ سال ارائه داد.

شاید یکی از مهم‌ترین عملکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و در ادامه تصویب سندهای مختلف در حوزه آموزش عمومی و آموزش عالی، فناوری‌های جدید و علوم نوپدید باشد. البته در سال‌های اخیر مصوبه‌ شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه کنکور هم به اندازه‌ای در جامعه مطرح و گاه حتی بحث‌برانگیز شد.

مخبردزفولی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا، ضمن اشاره به دستاوردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت که تنها چند سند اصلی و راهبردی در شورا تدوین و تصویب شده است. البته مهم‌تر اینکه همه این اسناد کاملا اجرایی و عملیاتی نشده‌اند و باید روی این روند نظارت بیشتری وجود داشته‌باشد. همچنین باید در نظر داشت زمان روزآمدسازی برخی اسناد مانند سند نقشه جامع علمی کشور (که سال ۱۳۸۹ تصویب و در نهایت ابلاغ شد و هدف گذاری تا افق ۱۴۰۴ داشت)، فرا رسیده است.

چرا شورا؟

رئیس فرهنگستان علوم در این گفت‌وگو گریزی به جریان انقلاب فرهنگی در اول انقلاب زد و یادآوری کرد وقتی جریان انقلاب فرهنگی شروع شد در آن بُرهه دانشجوی دانشگاه تهران بوده و نظر امام (ره) درباره دانشگاه هم بر این اصل استوار بود که دانشگاه باید در خدمت جامعه باشد و برای کشور خدمت و مشکلات کشور و نیازهای جامعه را رفع کند؛ اما دانشگاه قبل انقلاب پاسخگوی نیازها نبود. به همین دلیل امام (ره) جمله‌ای را در ابتدای سال ۵۹ فرمودند که «خروج از فرهنگ بدآموز غرب و قرار گرفتن دانشگاه در مسیری که نیاز کشور و تحول بزرگی که به نام انقلاب اسلامی شکل گرفته، باید باشد».

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: البته از سال ۵۸ هم نشانه‌های از اینکه دانشگاه، دانشگاه نیست را می‌دیدیم. جریان‌های سیاسی اول انقلاب به خصوص آنهایی که در مقابله با نهضت بزرگ امام (ره) و پیروزی انقلاب قصد مقابله داشتند ابزار دست ابر قدرت ها و جریان‌های خارجی بودند و بعضی هم به طمع دست اندازی به مقام‌ها و جایگاه‌ها و مناسب حکومتی معارضه با انقلاب را شروع کرده بودند، اتفاقات زیادی در شهرهای مختلف رخ می‌داد که جایگاه و فرماندهی این کار در دانشگاه‌ها بود.

مخبردزفولی به جریان‌های مختلف التقاطی سیاسی ابتدای انقلاب اشاره کرد و گفت: کلاس‌های درس به اتاق جنگ تبدیل شده بود و ما باید توطئه‌های آنان را نسبت به انقلاب حداقل کنترل یا خنثی کنیم. بنابراین این کلاس درس و دانشگاه نبود و دانشگاه باید تحول مد نظر امام (ره) و اینکه باید دانشگاه در خدمت کشور باشد، شکل می‌داد.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: این مسیر تا جایی ادامه یافت که جریان انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد و همه مسئولان نظام هم از آن حمایت کردند که در نهایت از سوی امام راحل این جریان به تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در تیرماه ۵۹ منجر به فعالیت این ستاد برای بازنویسی و بازآرایی جریان علم و دانشگاهی کشور شد.

رئیس فرهنگستان علوم با این مقدمه به بیان دستاوردهای شورا پرداخت و گفت: اول انقلاب ۲۰ دانشگاه، ۱۸۰ هزار دانشجو و حدود چهار هزار و ۵۰۰ استاد دانشگاه در کشور داشتیم. اما باید نیاز کشور را از طریق جریان علمی کشور رفع می کردیم. این شالوده و اساس جریان انقلاب فرهنگی بود که دانشگاه برای خدمتگزاری به جامعه و پیشرفت کشور به کار گرفته شود. انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد، ستاد فرهنگی شکل گرفت، بازنویسی دروس در بسیاری درس‌های دانشگاه انجام شد و روش‌های جذب بیشتر دانشجو آغاز شد.

قبل از انقلاب از هر ۲۰ نفر متقاضی ورود به دانشگاه یک نفر می‌توانست وارد دانشگاه شود. گروه های مختلفی از استادان و دانشجویان علاقه مند در ستاد انقلاب فرهنگی برای برنامه ریزی درسی و نحوه تامین استاد و پذیرش دانشجو شکل گرفت این روند تا سال ۱۳۶۲ ادامه یافت. شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۹ آذر سال ۱۳۶۳ به پیشنهاد مقام معظم رهبری (که آن زمان رئیس‌جمهور بودند) برای پشتیبانی از جریان علمی و فرهنگی کشور شکل گرفت.

وی به بخشی از دستاوردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و گفت: اکنون در ۴۰ سالگی تاسیس شورا شمار دانشجویان به ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو، اعضای هیات‌علمی به ۱۰۰ هزار نفر و محقق به کشور اضافه شدند. البته به آن معنا نیست که این ۱۰۰ هزار عضویت علمی در یک رتبه هستند، زیرا توانمندی‌ها متفاوت است اما ظرفیت نخبگانی کشور شناسایی، تربیت و آموزش دیده شده است و امروز به محقق تبدیل شده اند. عدد محققان ابتدای انقلاب اسلامی حدود ۱۹ یا ۲۰ محقق به ازای یک میلیون نفر بود و امروز به هزار محقق به ازای یک میلیون نفر در کشور رسیده است.

مخبر دزفولی افزود: در بخش زیرساخت‌ها در اول انقلاب که هیچ رشته تخصصی در گروه غیر پزشکی در کشور نداشتیم و تنها مهندس برق، مکانیک و شیمی‌دان تا مقطع کارشناسی تربیت می کردیم اما امروز تا مقطع دکتری در کشور قادر به ادامه تحصیل در همه رشته‌ها هستند.

وی ادامه داد: در پزشکی هم پیش از انقلاب اسلامی تعداد پزشکان خارجی زیاد، میزان مرگ و میر مادران و نوزادان هم بالا بود. امروز میزان مرگ و میر نوزادان و مادران و مسائل بهداشت عمومی کشور کاهش یافته است. به طور کلی شاخص ‌های ما نسبت به ابتدای پیروزی انقلاب در هر زمینه ای چند برابر شده است و دانشمندان ایرانی در مرزهای دانش رقابت جهانی می‌کنند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اکنون سهم جمهوری اسلامی ایران از تولید علم جهانی ۲ درصد است؛ در حالیکه جمعیت ما یک درصد کل جهان است و در اول انقلاب هیچ جایگاهی در رتبه‌بندی‌های جهانی نداشتیم. تنها بعد از پایان جنگ ایران و عراق به طور مشترک سهم ما سه صدم درصد بوده است. امروز بسیاری از دانشمندان ما در فهرست۲ درصد دنیا هستند و مقالات پراستناد هم نزدیک به ۳ درصد در جهان سهم دارد.

همه دستاوردها از علم است و با تدبیر در شورای عالی انقلاب فرهنگی و با مراقبت و پایش این امر محقق شد. امام (ره) می‌فرمودند جنگ تمام می‌شود، اما دانشگاه مهم است به دانشگاه برسید. شورای عالی در بعد دانشگاهی وظیفه خود را انجام است.

مخبر دزفولی تاکید کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی در این دوره ۴۰ ساله با وجود فراز و نشیب زیاد در بحث فرهنگ عمومی و تقویت منابع فرهنگی، تعلیم و تربیت و نظام‌های مرتبط با آموزش و پرورش گام‌های زیادی برداشته است. البته مشکلات زیادی داشته ایم و داریم. این نهادها (مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی) نهادهای راهبردی هستند که در سازمان حکمرانی نظام‌های اجرایی و اداری کشورها تعبیه می شوند، این نهادها تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری بموقع را انجام می‌دهند ولی درگیر اجرا نمی شوند. نکته مهم اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار نبوده و نیست در اجرا دخالت کند اما وظیفه راهبری، هدایت وسامان‌دهی را برعهده دارد.

وی نتیجه‌گیری کرد: ما جزء چند کشور دنیا هستیم که اسناد راهبردی مورد نیاز کشور را به ویژه در زمینه های علمی، فرهنگی و تعلیم و تربیت تدوین و تصویب کرده ایم.

زمان بازبینی اسناد شورا فرارسیده است

مخبردزفولی به ماجرای سند ۲۰۳۰ اشاره کرد و گفت: این سند در شرایطی مطرح شد که ما سند بهتری از سند ۲۰۳۰ تدوین کرده‌ بودیم که نسخه داخلی سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش است. بنابراین سند ۲۰۳۰ نیاز نبود و اجرا نشد.

برخی هم شبهه می‌کنند کشور به این اندازه سند نیاز ندارد، بله من هم قبول دارم که ما تنها چند سند راهبردی و مهم داریم. نقشه جامع علمی کشور برای اینکه بدانیم در زمینه علم و فناوری بدانیم کجا هستیم و به کجا می رویم، سند مهندسی فرهنگی کشور برای تحول در وضعیت فرهنگی کشور که برش‌های مختلف استانی خورده است، همچنین سند تحول نظام آموزش و پرورش کشور که به ساحت آموزش‌و پرورش، معلم، دانش‌آموز و مدرسه و نسل جدید می‌پردازد.

وی این در پاسخ به این سوال که چند درصد این اسناد اجرایی شده است، گفت: من هم ممکن است با شما موافقت‌هایی داشته باشم (که کامل اجرایی نشده است) اما بسیاری از این اسناد هم عملیاتی شده است.

استاد دانشگاه تهران در توضیح بیشتر مبنی بر ضرورت بازبینی اسناد تاکید کرد: ممکن است عده‌ای بگویند باید گام‌های جدیدی (در زمینه علم) برداریم، در زمینه کوآنتوم، هوش مصنوعی و فناوری‌های جدید و نوپدید در دنیا همچنین تحولات علمی در نوع آموزش پزشکی و مهندسی، علوم پایه و علوم انسانی. این موضوعات در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد و در به‌روز رسانی نقشه جامع علمی کشور به آنها توجه می کنیم.

مخبردزفولی تصریح کرد: همچنین بخشی از اصلاحات ساختاری در بخش آموزش‌، علم و فرهنگ کشور در این سال‌ها توسط شورا تدبیر و برنامه‌ریزی شده، مهم و قابل توجه است. شورا اصلاح جدی در دانشگاه آزاد اسلامی انجام داد. دانشگاه فرهنگیان را تاسیس کرد، شیوه عادلانه جذب هیات علمی را با تشکیل هیات‌های عالی جذب را تدبیر کرد و شیوه را عادلانه کرد. البته اشتباهاتی ممکن است داشته باشند، ولی تا حد زیادی موفق بوده است. امروز ۱۰۱ هزار هیات علمی در حالیکه وقتی هیات‌ عالی جذب در اواخر دهه ۸۰ تاسیس شد تنها ۳۰ هزار عضو هیات علمی داریم.

وی البته به این نکته نیز اشاره‌ای کرد که شورای عالی انقلاب فرهنگی نباید در اجرا دخالت کند، ولی راهبرد، ساماندهی و نظارت با شوراست. برای نمونه برای اجرای نقشه جامع علمی کشور و برای اجرای موضوعات مهم علمی مکتوب در نقشه جامع علمی کشور، یک نقشه راه تصویب کرد. در زمینه نانوفناوری یک سند برای نقشه راه نانو نوشته، سپس ستاد نانو فناوری را شورا مصوب کرد. همین روند برای زیست فناوری، سلول‌های بنیاد، علوم شناختی و هوافضا انجام شد.

مخبردزفولی نتیجه گرفت: شورا به این شکل یک فناوری را طراحی کرد؛ ابتدا نقشه راه آماده می‌شد، سپس ستادی را مصوب و مسئول اجرای آن و آن را به بدنه دولت وصل کرد و این ستادها ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهور شکل گرفت. عملیات اجرایی و میدانی به کمک دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌های علوم و بهداشت انجام شد. شورا وارد اجرا نشد و ساماندهی را طوری طراحی کرد که از مسیر ستادها و زیر نظر دولت ها عملیات میدانی پیشرفت در آن عرصه علمی را سازماندهی کند.