مراتع ایران، زیستگاه ذخایر ژنتیکی در خطر؛ گیاهان دارویی راهی برای نجات

باشگاه خبرنگاران جوان؛ آزاده محبی – مراتع ایران با وسعتی بالغ بر ۸۳ میلیون هکتار، بیش از نیمی از مساحت کشور را در بر گرفته‌اند. این مراتع نه تنها زیستگاه ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری هستند، بلکه با ارائه کارکردهای تنظیمی حیاتی، نقش مهمی در معیشت، اقتصاد، رفاه و سلامت جوامع عشایری، روستایی و شهری ایفا می‌کنند. اما این اکوسیستم شکننده، با تهدیدات جدی ناشی از تغییرات اقلیمی، ضعف در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، و فشار مضاعف دام بر پوشش گیاهی روبرو است.

ترحم بهزاد مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور توضیحاتی پیرامون وضعیت مراتع کشور و راهکارهای رفع چالش های  پیش روی مدیریت پایدار منابع ارائه داد.

وضعیت مراتع کشور را چگونه ارزیابی می کنید و چه چالش هایی پیش روی مدیریت پایدار این منابع وجود دارد؟

 بهزاد: مراتع کشور ما با مساحت گسترده خود، از اهمیت بسزایی برخوردارند. اما متاسفانه، اکوسیستم مراتع با روند شتابنده‌ای در معرض تخریب و تهدید قرار گرفته است. رشد جمعیت، محدودیت اشتغال جوانان عشایر و روستایی، افزایش هزینه‌های زندگی و همچنین، چرای بیش از حد مجاز دام، فشار مضاعفی بر پوشش گیاهی و خاک مراتع وارد کرده است.

چه اقداماتی برای حفظ، احیا و بهره‌برداری پایدار از مراتع کشور انجام شده است؟
 بهزاد: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با توجه به وظیفه ذاتی خود، اقداماتی را در زمینه تدوین و ابلاغ ضوابط و شرایط بهره‌برداری از مراتع، تهیه و اجرای طرح‌های مرتع‌داری، مدیریت چرا، کنترل پروانه چرای دام و ساماندهی کوچ انجام داده است. همچنین، با اجرای طرح‌های مرتع‌داری تلفیقی و بهره‌مندی از تمامی پتانسیل‌های اقتصادی مراتع، از جمله گیاهان دارویی و صنعتی، زنبورداری و انرژی‌های نو، تلاش کرده‌ایم تا مشکلات معیشتی و اقتصادی مرتع‌داران و عشایر را کاهش دهیم.

به نظر شما، چه راه کارهایی برای حل مشکلات مراتع و تضمین بقای این اکوسیستم ارزشمند وجود دارد؟
 بهزاد: ضمانت اجرای ضوابط قانونی و سیاست‌های اجرایی در مراتع، نیازمند پشتوانه ملی و فرا وزارتخانه‌ای است. متاسفانه، با عقب‌نشینی سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط، تمامی بار اجرایی این پروژه به دوش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تحمیل شده است. تخصیص اعتبارات کافی و متناسب با درآمدهای حاصل از مراتع، حمایت قضایی در برخورد با متخلفین، هماهنگی در صدور مجوزها و خدمات‌رسانی، فرهنگ‌سازی و ایجاد آگاهی، بهبود معیشت، حمایت از توسعه بهره‌برداری گیاهان دارویی و صنعتی، و حذف دام مازاد بر ظرفیت از مراتع، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به حل مشکلات مراتع کمک کنند.

در مورد ظرفیت گیاهان دارویی به عنوان جایگزینی برای فعالیت‌های دامپروری بیشتر توضیح دهید.
 بهزاد: گیاهان دارویی می‌توانند جایگزین بسیار مناسبی برای فعالیت‌های دامداری در مراتع باشند. با توسعه و بهبود پوشش گیاهی، بهره‌وری چندین برابر دام برای مردم محلی و کشور به همراه خواهد داشت. همچنین، اجرای طرح‌های مرتع‌داری تلفیقی و بهره‌برداری از گیاهان دارویی و صنعتی، باعث کاهش فشار مضاعف تعداد دام و دامدار و حفاظت از عرصه‌ها خواهد شد. با توجه به افزایش تقاضای جهانی به محصولات طبیعی و گیاهی استاندارد، احیاء و توسعه این گیاهان باعث افزایش حفظ منابع پایه، افزایش صادرات گیاهان دارویی و ارزآوری، و بهبود معیشت بهره‌برداران خواهد شد.

چه پیامی برای کارشناسان و نخبگان در زمینه حفاظت از مراتع دارید؟
 بهزاد: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از راه حل‌های کارشناسان برای برون رفت از این وضعیت استقبال می‌کند. از تمامی کارشناسان و نخبگان دعوت می‌کنیم تا با ارائه راه کارهای عملی و همکاری با سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، در حفظ و بهره‌برداری پایدار از مراتع ایران سهیم باشند.

 حفاظت از مراتع ایران، نیازمند عزم ملی و همکاری تمامی دستگاه‌ها و اقشار جامعه است. با مدیریت صحیح و بهره‌برداری پایدار از این منابع ارزشمند، می‌توان ضمن تضمین بقای مراتع، به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نیز کمک کرد.