پترنیتکچر، مرزهایی که گسترش می‌یابند، جایی که ما ایستاده‌ایم

همان‌طور که می‌دانید دنیای مد و فشن همیشه ارتباط تنگاتنگی با دیگر رشته‌های هنر داشته است. بنابراین بازدید از گالری‌ها و نمایشگاه‌هایی که با رویکرد هنری برگزار می‌شوند، می‌توانند به هنرجویان، علاقه‌مندان و هنرمندان کمک کنند. متأسفانه در کشور ما خلأ برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌های تخصصی مد و فشن بسیار مشهود است. از این رو به دلیل پیوند ناگسستنی دنیای مد و فشن با هنر، بازدید از گالری‌ها، نمایشگاه‌ها و رویدادهایی با محوریت هنر می‌تواند جایگزین مناسبی برای مخاطبان و علاقه‌مندان به دنیای مد در ایران باشد. از این جهت ما در مجله‌ی کمد سارک تصمیم گرفته‌ایم با بازدید از نمایشگاه‌ها و رویدادهایی با موضوع هنر و تهیه‌ی گزارش از آن‌ها، در راستای آگاهی‌بخشی و ارتباط بیشتر فعالان و علاقه‌مندان به دنیای مد و فشن گامی مثبت برداریم.

تیم ما به سراغ نمایشگاه پترنیتکچر۴ که به تازگی در تهران برگزار شده رفته‌ که میزبان ۴۷ اثر از هنرمندان، طراحان، علاقه‌مندان و هنرجویان بوده است.

تیم کمد سارک طی بازدیدی که از نمایشگاه پترنیتکچر داشته، گزارش مختصری تهیه کرده و به بررسی برخی از آثار این نمایشگاه برای شما مخاطبان پرداخته است. پس در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.

درباره‌ی پترنیتکچر

سال ۱۳۹۶ برای اولین بار نمایشگاه پترنیتکچر با موضوع کاربرد پترن در محیط های انسانی با به‌کارگیری تکنیک‎ها و بیان‎های گوناگون هنری برگزار شده است. این نمایشگاه به صورت دوسالانه ادامه یافته و فرصتی برای گردهمایی طراحان ایرانی در رشته های گوناگون هنری و معماری که در شکل گیری محیط های انسان-ساخت نقش دارند، فراهم کرده است. این نمایشگاه با ارائه‌ی آثار شرکت‌کنندگان، سهمی در مستندسازی، بیان ایده‌ها، مطالعه و نقد گرایش‌ها و کاربردهای پترن در آثار طراحان معاصر داشته است.

در همین راستا چهارمین دوسالانه‌ی پترنیتکچر با عنوان “مرزهایی که گسترش می‌یابند، جایی که ما ایستاده‌ایم” در تاریخ ۱۹ تا ۲۶ مرداد ماه ۱۴۰۳ در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد.

محوریت پروژه‌ها و برنامه‌ها در این نمایشگاه بر مبنای ” جهان الگوهای نو” بوده و از این طریق در نظر داشته رابطه‌ی پترن با شهر، طبیعت، جامعه و مردم را در بِستر جهان معاصر مورد مطالعه قرار دهد.

این رویداد که توسط نمایشگاه‌گردانان، غزل رفالیان و بیتا شکاری برگزار شده ، شامل دو بخش بوده است: 

• فراخوان عمومی، که علاقه‌مندان و هنرجویان نسل جدید و پویا می‌توانستند آثار خود را ارسال کنند و از بین آثار ارسال شده، ۱۵ اثر انتخاب شده است.
•  مدعوین، که از هنرمندان، طراحان رشته‌های مختلف هنری و معماران دعوت شده تا طرح‌های پیشنهادی خود را با توجه به موضوع رویداد ارائه نمایند.

اما در ابتدا ممکن است  با شنیدن نام پترنیتکچر این سوال در ذهن شما به‌ وجود آید که دلیل این نام‌گذاری چیست؟ پترن چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، در ادامه‌ی این مطلب همراه ما باشید.

پترن در دنیای هنر: تکرار برای خلق زیبایی

در ابتدا بهتر است به طور مختصر دریابیم که منظور از پترن و تکسچر از دیدگاه پدیدآورندگان پترنیتکچر چیست؟

غزل رفالیان به عنوان یکی از بنیانگذاران پترنیتکچر، تکسچر یا بافت را این‌گونه تعریف می‌کند:

بافت‌های گوناگون فضای اطراف ما را احاطه کرده‌اند و بخش عمده‌ای از ادراک محیطی ما را شکل می دهند. اگر بافت یا تکسچر را وجه آشکار یا قابل لمس سطوح در نظر بگیریم، بافت‌ها می تواند دریافتِ ناشی از حس مواد باشند. حتی لایه‌های حجیمی از اشکال و فرم‌ها را که از طریق دگرگونی در ابعاد، تناسبات، شکل و چیدمان اجزای سازنده‌ی اشیا حاصل می‌شوند، می‌‌توان بافت در نظر گرفت. بنابراین بافت‌ها می‌توانند دو بعدی یا سه بعدی باشند.”

در کل می‌توان گفت که بافت یک عنصر مهم در طراحی و هنر است که به آثار هنری عمق،واقع‌گرایی و جذابیت می‌بخشد.

پترن یا الگو در دنیای هنر به تکرار یک عنصر بصری خاص در یک ترکیب‌بندی اشاره دارد. این عناصر می‌توانند اشکال هندسی، خطوط، رنگ‌ها، بافت یا حتی تصاویری باشند که به صورت منظم یا نامنظم در کنار هم قرار می‌گیرند و یک الگوی کلی را تشکیل می‌دهند.

“درست است که پترن را بیشتر از هر چیز به معنی الگو می‌دانیم؛ اما پترن در رشته‌های گوناگون  به خصوص در معماری، معانی مختلفی دارد و “الگو” معادل دقیقی برای آن به شمار نمی‌آید. نکته‌ی مهم در ایجاد پترن، “تکرار” است؛ چرا که بدون تکرار، پترن به وجود نمی‌آید.”

از جمله بارزترین زمینه‌های حضور پترن‌ها، محیط‌هایی هستند که توسط  انسان ساخته می‌شوند. این محیط‌ها همواره مکانی برای ظهور هنر و  فرهنگ‌های گوناگون بوده‌اند و می‌توانند ابزاری برای خوانش ویژگی‌های فرهنگی، فکری و تـکـنـولـوژی زمان خود باشند. در این میان می‌توان پترن‌ها را نقطه‌ی تلاقی دانش، خلاقیت و فناوری در هنر دانست که با تلفیقی از این سه رویکرد، نمایانگر نگرش و روحیه‌ی  خالق خود هستند.

امروزه پترن‌ها در همه جا دیده می‌شوند. از طراحی لباس و اکسسوری تا دکوراسیون داخلی و حتی در طراحی خودرو از پترن استفاده می‌شود؛ تا جایی‌که پترن‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن تبدیل شده‌اند و به ما کمک می‌کنند تا دنیای اطراف خود را زیباتر و جذاب‌تر ببینیم.

با توجه به آن‌چه گفته شد، می‌توان دریافت که درک و استفاده از بافت و پترن به هنرمندان کمک می‌کند تا آثار هنری منحصربه‌فرد و زیبایی را خلق کنند.

۵ طراح لباسی که از هنر پترن و بافت بهره برده‌اند

همان‌طور که در ابتدا گفته شد، هدف ما از بازدید و ارائه‌ی گزارش درباره‌ی نمایشگاه‌ها، رویدادها و گالری‌هایی با محوریت هنر، کمک به هنرجویان، علاقه‌مندان و فعالان حوزه‌ی مد و فشن ایران است. بنابراین با معرفی ۵ طراح برجسته‌ در دنیای فشن که از هنر پترن و بافت در طراحی آثار خود استفاده کرده‌اند، سعی داریم نمونه‌هایی عینی برای شما علاقه‌مندان بیاوریم تا به درک بهتری از تلفیق هنر پترن و بافت در طراحی لباس پی ببرید.

ایسی میاکه Issey Miyake

پاکو رابان  Paco Rabanne

حسین چالایان Hossein Chalayan

Nick Cave

آیریس ون هارپن

نحوه‌ی ارائه‌ی آثار برای نمایشگاه پترنیتکچر

شرکت‌کنندگان برای ارائه‌ی آثار در انتخاب نحوه‌ی بیان و تکنیک آزادند و می‌توانند پروپوزال‌های خود را با موضوع “کاربرد پترن در محیط‌های انسان-ساخت ایران معاصر” ارائه نمایند. هم‌چنین در زمینه‌ی هنری شرکت‌کنندگان محدودیتی وجود ندارد و پروپوزال هایى نظیرِ چیدمان، پرفورمنس، طراحی صحنه، طراحی داخلی، نورپردازی، عکس، ویدئو، طراحى صنعتى، طراحی معماری، طراحی شهری، طراحی منظر، طراحی پارچه و لباس، چاپ دستی، سفال، نقاشی، گرافیک، مجسمه و … قابل ارائه خواهند بود.

پترنیتکچر۴: مرزهایی که گسترش می‌یابند، جایی که ما ایستاده‌ایم

به طور کلی مرز به خطوطی گفته می‌شود که مناطق جغرافیایی، سیاسی یا فرهنگی مختلف را از یکدیگر جدا می‌کنند. این خطوط می‌توانند مرئی (مانند دیوارها یا رودخانه‌ها) یا نامرئی (مانند خطوط فرضی روی نقشه) باشند.

“امروزه مفهوم مرز با پیشرفت تکنولوژی، توسعه‌ی ارتباطات، جهانی شدن فرهنگ‌ها و… دستخوش تغییرات اساسی شده است. در دنیای مدرن امروزی با وجود مرزهایی که حکومت‌ها و فرهنگ‌ها برای انسان‌ها تعریف می‌کنند؛ اعم از مرزهایی برای قلمرو هر کشور یا مرزهایی برای روابط انسانی و حتی نوع پوشش انسان‌ها، فرآیند محو شدن مرزها توسط انسان‌ها کاملا مشهود و در حال گسترش است.

مرزهای سنتی دیگر به اندازه‌ی گذشته از جانب مردم، پذیرفته‌شده نیستند و انسان‌ها خواهان شکستن این مرزها هستند. ما انسان‌ها دوست داریم وارد دنیای بدون مرز شویم و به‌وسیله‌ی تعامل با یکدیگر، دنیای بهتری بسازیم.”

آن‌چه گفته شد نقطه‌ی شروعی بود برای شکل‌گیری ایده‌ی چهارمین دوسالانه‌ی پترنیتکچر که با “موضوع مرزهایی که گسترش می‌یابند، جایی که ما ایستاده‌ایم.” برگزار شد.

بیتا شکاری و غزل رفالیان معتقدند: “دوره‌ی مدرن، مرزهایی برای انسان‌ها مشخص کرده و محدودیت‌هایی برای ما به‌وجود آورده‌ است؛ اما ما معتقدیم که دوره‌ی این مرزگذاری‌ها به پایان رسیده و انسان‌ها می‌توانند خارج از این مرزها حرکت کنند.”

در نمایشگاه پترنیتکچر نیز این مرزها شکسته شده است و این نمایشگاه صرفا برای آرتیست‌ها نیست. در کنار حضور طراحان، معماران و هنرمندان از حوزه‌های مختلف، این امکان برای افرادی که رابطه‌ای با هنر و معماری ندارند نیز وجود دارد تا با توجه به تجربه و زیست خود، آثارشان را به نمایش بگذارند. 

هر یک از آثار ارائه‌شده در این نمایشگاه، بیانگر برداشت و نگاه مجری اثر از محیطی که زیسته، جایی که ایستاده و مرزهایی که برای او تعریف شده، است.

ما در این مطلب توضیحات ۳ اثر  را برای شما آورده‌ایم که آگاهی از نگاه هنرمندان این آثار به موضوع نمایشگاه و نحوه‌ی ارائه‌ی طرحشان خالی از لطف نیست.

اینفینت: کیف چرمی با قابلیت تغییر شکل

این کیف که با قابلیت تغییر شکل طراحی شده، از اشکال هندسی سقف تالار موسیقی عالی‌قاپو الهام گرفته شده است. مریم حسینی، طراح کیف اینفینت، مرزهای محدودیت  در انتخاب را با طراحی این کیف شکسته است. چرا که شما می‌توانید هر زمان که خواستید فرم کیف را بسته به نیاز و سلیقه‌ی خود تغییر دهید.

میان سرزمین‌ها

یکی از آثاری که به زیبایی توانسته بود مرز میان انسان‌ها را بیان کند، اثر “میان سرزمین‌ها” بود.  سعیده مهتدی خالق این اثر درباره‌‌‌ی طرحش این‌طور توضیح داده بود:

“مرز که مهم‌ترین عامل تشخیص و جدایی یک کشور از کشور همسایه است، عموما با سیم‌های خاردار سوار بر سازه‌ای به شکل Y مشخص می‌شود. در گستره‌ی جغرافیای سیاسی، مرزها نسبت به جایی که ما ایستاده‌ایم نمایان می‌شوند.”

در این اثر، نسبت به جایی که مخاطب به عنوان بیننده می‌ایستد و از دریچه‌ها به نقشه می‌نگرد، برخی از مرزهای نقشه حذف و برخی دیده خواهند شد. در اثر خانم مهتدی اگر جلوی شیشه‌های قرمز بایستیم، دنیایی بدون مرز پیش روی ما بود و اگر از دریچه‌های سفید به نقشه نگاه می‌کردیم، شاهد مرزبندی‌های جغرافیایی بودیم.

پین- ایت

” ما در دنیایی پر از تنوع زندگی می‌کنیم، جایی که سرعت زندگی بسیار زیاد است و مردم وقت زیادی برای خرید کردن ندارند. از طرفی، با توجه به شرایط اقتصادی موجود، امکان خرید و هزینه کردن برای افراد کاهش یافته است، اما آن‌ها هنوز عاشق و نیازمند تنوع هستند. یکی از روش‌هایی که در صنعت مد و فشن در کنار فرم لباس امکان این تنوع را ایجاد می‌کند، پترن‌های موجود روی آن‌هاست.”

میل به نیاز، تنوع و شکستن مرزهای طراحی لباس باعث شد، محدثه سمیاری، مریم حاج سید جوادی، آتنا سمیاری، مهسا سمیاری و الهام رئیسی، به طراحی و ایجاد لباس‌هایی از مواد TPU بپردازند. این اثر به مخاطبین این امکان را می‌دهد تا متناسب با سلیقه و نیاز خود، نقوش و پترن‌هایی روی لباسشان ایجاد کنند.

طراحان اثر پین-ایت اظهار داشتند که این امر سبب می‌شود به جای غرق شدن در بِستر ثبات طراحی، با چندگانه‌ای مواجه شویم که مدام قابلیت تغییر دارد و الزاما قابل حدس نیست. این اثر مخاطب را به خلق، بازی و دنیایی غیر قابل پیش‌بینی فرا می‌خواند.

یکی از اهداف برگزارکنندگان نمایشگاه پترنیتکچر، تعامل با مخاطب و به نمایش گذاشتن آثاری‌ست که در آن‌ها مخاطب، بخشی از اثر است.  رویداد پترنیتکچر همواره به دنبال بررسی الگوهایی بوده که در شکل‌دهی به محیط های انسان-ساخت موثر بوده‌اند و از این طریق نه تنها فضایی برای بازتاب تلاش‌های طراحان معاصر فراهم می آورد، بلکه فرصتی است برای ایجاد الگوهایی نو که راهگشای پاسخ به درخواست‌های انسان معاصر از محیط زندگی‌اش باشد. این رویداد، فرصتی برای تبادل ایده‌ها و بحث درباره‌ی نقش الگوها در معماری و هنر است.