پیشتازی ایران در تولیدات علمی چاپ سه‌بعدی و چهار بعدی جهان اسلام

به گزارش روز دوشنبه گروه علمی ایرنا از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، علی نایبی اظهار داشت: انقلاب صنعتی چهارم و پنجم را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات در دهه‌های اخیر قلمداد کرد که می‌تواند مزایای زیادی را برای کسب‌وکارها، صنایع و افراد جامعه داشته باشد. این انقلاب‌های صنعتی مبتنی بر هوشمندسازی است و به همین علت نیز تجهیزات هوشمند و فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، چاپ سه‌بعدی و چهار بعدی، فناوری‌های ارتباطی نسل جدید (۵G)، رباتیک، ربات همکار، کلان‌داده، بلاک‌چین‌ و فناوری پهپاد، حرف اول را در این انقلاب صنعتی می‌زنند.

وی یادآور شد: مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) با مأموریت پایش علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی و بین‌المللی، تلاش می‌کند تا با ارائه داده‌ها و اطلاعات دقیق، به سیاست‌گذاری آگاهانه و تصمیم‌سازی در حوزه‌های علمی، فناوری و نوآوری در ایران و کشورهای اسلامی کمک کند.

معاون فناوری و نوآوری مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام افزود: ارائه گزارش‌های موضوعی از وضعیت فناوری‌های کلیدی، به‌عنوان یکی از راهبردهای اصلی این مؤسسه در مدت اخیر، مورد توجه و استقبال جامعه علمی کشور قرار گرفته است.

بر اساس این گزارش، جایگاه جهانی تولیدات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی در تولیدات علمی مرتبط با فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی مورد بررسی قرار گرفته است. در فناوری پرینت سه‌بعدی، یک قطعه به صورت لایه به لایه به صورت یک حجم سه بعدی تولید می‌شود ولی در پرینت چهاربعدی به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که بعد از ساخت محصول به کمک چاپ سه‌بعدی، به مرور دچار تغییر شکل می‌شود و هندسه قطعه و خواص ماده تغییر می‌کند.

نایبی در ادامه با اشاره به اهمیت فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی گفت: بررسی و تحلیل جایگاه علمی کشورهای پیشرو جهانی و اسلامی در این حوزه‌ها طی بازه‌ زمانی ۱۰ ساله از اهمیت بالایی برخوردار است. بر این اساس، در گزارش حاضر، جایگاه جهانی تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامی در حوزه‌ فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی مورد بررسی قرار گرفته است.

وی افزود: طبق آخرین اطلاعات در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ در حوزه فناوری‌های ساخت افزودنی و چاپ سه‌بعدی تولیدات علمی هر دو فناوری در این بازه‌ زمانی رشد چشمگیری داشته‌اند. در سال‌های ابتدایی، فناوری چاپ سه‌بعدی سهم بیشتری از انتشارات را به خود اختصاص داده بود، اما از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹، فناوری ساخت افزودنی پیشی گرفته است که می‌تواند به دلیل کاربردهای فنی گسترده‌تر این فناوری باشد.

شکل زیر نمای کلی از روندها و نوآوری‌های برتر حوزه‌ ساخت افزودنی را ارائه می‌کند. این شکل، نقشه‌ نوآوری را نشان می‌دهد که از تحلیل نمونه‌ای شامل بیش از یک هزار و ۳۵۶ استارت‌آپ و شرکت فعال در زمینه‌ فناوری‌های نوظهور صنعت چاپ سه‌بعدی استخراج شده است.

در این شکل، ۱۰ گرایش یا روند برتر ساخت افزودنی که بر شرکت‌های سراسر جهان تأثیرگذار هستند، به‌همراه ۲۰ استارت‌آپ پیشرو در توسعه‌ فناوری‌های نوظهور، مشخص شده‌اند.

جدول زیر رتبه و تعداد تولیدات علمی کشورهای پیشرو جهان در فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چهار بعدی در بازه زمانی ۱۰ ساله را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) در فناوری چاپ سه‌‍بعدی، کشورهای آمریکا با ۱۳ هزار و ۳۲۰ مدرک؛ چین با ۱۰ هزار و ۸۵۹ مدرک و آلمان با سه هزار و ۵۷۲ مدرک در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. در فناوری چاپ چهار بعدی، کشورهای چین با ۵۱۶ مدرک؛ آمریکا با ۳۳۲ مدرک و انگلستان با ۱۴۱ مدرک در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند.

ایران در چاپ چهار بعدی رتبه نسبتا خوبی دارد. ایران در این فناوری رتبه یازدهم جهانی را به خود اختصاص داده است و در چاپ سه بعدی در رتبه ۲۲ در بین کشورهای جهان قرار دارد.

جدول زیر رتبه و تعداد تولیدات علمی کشورهای پیشرو اسلامی در حوزه‌ فناوری‌های چاپ سه‌بعدی و چاپ چهاربعدی را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های استخراج‌شده از پایگاه وب آو ساینس (Web of Science)، در حوزه‌ فناوری چاپ سه‌بعدی، ترکیه با ۷۷۹ مدرک، جمهوری اسلامی ایران با ۶۰۶ مدرک و مالزی با ۵۴۳ مدرک به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند.

همچنین در حوزه‌ فناوری چاپ چهاربعدی، جمهوری اسلامی ایران با ۶۵ مدرک در رتبه‌ نخست، مالزی با ۲۰ مدرک در رتبه‌ دوم و مصر با ۱۴ مدرک در رتبه‌ سوم جای دارند.

جدول ۲. جایگاه تولیدات علمی مرتبط با فناوری‌های سه‌بعدی و چهار بعدی توسط کشورهای پیشرو اسلامی در بازه زمانی ۲۰۲۳-۲۰۱۴

براساس جدول زیر، بیشترین تولیدات علمی در بازه زمانی ۱۰ ساله در فناوری چاپ سه‌بعدی، مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تربیت مدرس و در چاپ چهار بعدی، مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تبریز بوده است.