چرا اشعار حافظ «رمزگونه» است؟

حجت الاسلام محسن بخشعلی وی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: برای شناخت حافظ و استاد شهید راه های مختلفی وجود دارد مرتضی مطهری او یکی از راه های شناخت حافظ را نگاه به تاریخچه این شاعر و اینکه او در زمان خود فردی بوده است، می داند. مطهری در کتاب عرفان حافظ می نویسد: «حافظ در زمان خود به گونه ای شناخته می شد که جنبه هایی غیر از شعر و عرفان او برجسته بود و حتی در زمان خود به عنوان شاعری حرفه ای شناخته نمی شد.

وی افزود: کسانی بودند که حافظ را مورد خطاب قرار دادند و القاب و صفاتی را برای حافظ به کار بردند، اما در میان این صفات، عباراتی را نمی بینیم که برای عرفا و عارفان به کار می رود. شاید بتوان چنین دانست که حافظ شیرازی در عصر خود در میان دانشمندان بیشتر شناخته شده بود و علم و فضل او بر جنبه های عرفانی و شعری او غالب بود.

این استاد ادامه داد: شهید مطهری در این کتاب می نویسد یکی از کنیه ها و خصوصیاتی که به حافظ داده اند، خصوصیت ملک القراء به معنای ملک قاریان است. قرآن واژه خاصی است که به کسانی گفته می شد که در روایات و تلاوت های مختلف قرآن را حفظ می کردند و در آن تلاوت ها تبحر داشتند. از این رو در آن زمان به ملک القراء شهرت داشت و حافظ در دیوان خود می گوید: «عشق تو مانند حافظ به فریاد تو می رسد؛ قرآن را با چهارده روایت بخوان.

وی افزود: محمد معین در مقدمه نسخه ابوالقاسم انجوی که از دیوان حافظ موجود است، روایت می کند که هرگاه در مجلس تو می آیی شریف یکی از علمای معروف کلام شعری می گفت، اما نهی می کرد و می گفت به جای این اشعار، به فلسفه و حکمت بپردازند، اما وقتی شمس الدین محمد، یعنی حافظ به کلاس آمد. معلم از او پرسید شما چطور؟ الهام گرفته شده است؟ شعرت را بخوان» گاهی شاگردان به معلم اعتراض می کردند که چرا شعر خواندن را منع می کند، اما وقتی حافظ شعر می خواند از او استقبال می کند.

بخشعلی ادامه داد: راه دیگر شناخت حافظ از طریق اشعار اوست. شهید مطهری نقل می کنند که این راه بسیار درست و منطقی است که ببینیم خود شاعر در آثارش چه گفته و برداشت درستی از آثارش داشته باشیم. در اشعار حافظ فرضیه های مختلفی وجود دارد. یکی اینکه حافظ فقط یک شاعر هنرمند بود. یعنی قدرت شعر دارد و کلمات را خوب کنار هم می چیند.

وی افزود: بزرگان گفته اند حافظ در لحن اشعار خود را به گونه ای نشان می دهد که به افراد مختلف این امکان را می دهد که اشعارش را به گونه های مختلف تفسیر کنند و این از عظمت اوست که می توان یک شعر را در آن تفسیر کرد. راه های مختلف دارند

این پژوهشگر دینی با بیان اینکه باید با رمزهای عرفانی آشنا باشیم، اظهار داشت: ممکن است در مورد شاعرانی مانند حافظ، سعدی و مولانا شک کنیم که استفاده از این رمزها در اشعارشان چه معنایی دارد و آیا این اشعار رمز دارند یا خیر. یا نه و آیا باید معانی ظاهری را گرفت یا معانی عمیق و باطنی را در حالی که وقتی به اشعار عارفان معاصر توجه می کنیم متوجه می شویم که آنها نیز از این رمزها استفاده کرده اند.

وی افزود: شهید مطهری از شعری از علامه سید محمد حسین طباطبایی مؤلف تفسیر المیزان ذکر می کند که از الفاظ مستی، مربا و می استفاده می کند و در این که علامه از کلمات عرفانی عرفانی استفاده می کرده شکی نداریم. علامه در شعر معروف خود می فرماید من همین را می گویم و بارها گفته ام، دین من بود، حب معشوق، عبادت در کیش مهر مثل مستی است؛ بگذار به کرسی جرگه هوشیار بروند. “

بیستم مهر در تقویم رسمی، روز بزرگداشت حافظ است. همین حافظ که شمس الدین محمد و ملقب به لسان الغیب است از شاعران ایرانی قرن هشتم هجری قمری است و از بزرگ ترین غزلسرایان زبان فارسی به شمار می رود. برخی گفته اند که نام خانوادگی و شهرت او حافظ است زیرا حافظ قرآن بوده و بسیاری از آیات او تفسیر مفاهیم قرآنی است.

وی درباره علت اشعار عرفانی عارفان و شعرا گفت: برخی معتقدند اگر سخنان خود را صریح بیان می کردند باعث دردسر می شد. چون آنها الفاظ مختلفی داشتند که شبیه گفتگوهای معمولی نبودند، اما شهید مطهری احتمال دیگری می دهد و آن این است که معانی عرفانی و عمیق اشعار واژه ای معادل ندارد که معنای ما را با آن کلمات بیان کند.

بخشعلی ادامه داد: در واقع شاعر عارف واژه ای برای بیان مطالب خود به صورت صریح نمی یابد. به عبارت دیگر واژه های بشری از بیان این معانی کوتاهی می کنند و تنها افرادی که وارد این دنیا شده اند می توانند این معانی را بفهمند و به عبارت دیگر عشق و اسرار عشق را جز با رمز و زبان اشاره نمی توان بیان کرد.