چرا تمرکز مبادلات تجاری در بندر شهید رجایی اشتباه بود؟

باشگاه روزنامه نگاران جوان ؛ علی نبای تبریز * – بندر شهید رجائی ، به عنوان بزرگترین و پیشرفته ترین بندر تجارت ایران ، نقش مهمی در اقتصاد این کشور دارد. این بندر با موقعیت استراتژیک خود در نزدیکی تنگه هورموز و داشتن تجهیزات مدرن ، بیشترین تخلیه و بارگیری در بنادر کشور را دارد. این تمرکز ، اگرچه در کوتاه مدت ، مزایایی مانند کاهش هزینه های لجستیک و بهره وری بالاتر دارد ، اما در دراز مدت ، از دیدگاه امنیت اقتصادی ، این یک ضرر جدی برای کشور است. وابستگی شدید به یک بندر نه تنها اصول منطقی اداره کشور را زیر سوال می برد ، بلکه امنیت اقتصادی کشور را نیز در معرض خطرات جدی قرار می دهد.
تمرکز بیش از حد تجارت در بندر ، به ویژه در کشوری مانند ایران ، که تحت تحریم های گسترده اقتصادی قرار دارد ، خطرات زیادی دارد. بندر شهید رجائی اکنون دروازه اصلی کالاهای اساسی کشور است و نقش مهمی در تأمین نیازهای حیاتی مانند گندم ، روغن گیاهی ، قند ، ذرت و برنج ایفا می کند. این وابستگی باعث می شود کشور در برابر هرگونه اختلال بندر بسیار آسیب پذیر باشد. از دیدگاه امنیتی اقتصادی ، وابستگی به یک نقطه متمرکز برای واردات و صادرات کالا به معنای قرار دادن بخش بزرگی از زنجیره تأمین کشور در معرض خطر است.
این وابستگی ممکن است در شرایط عادی به عنوان یک انتخاب استراتژیک و اقتصادی تلقی شود ، اما در مواجهه با بحران های طبیعی ، حوادث انسانی ، حملات نظامی یا سایبری و حتی تحریم های جدید ، می تواند عواقب فاجعه بار برای کشور داشته باشد. کوچکترین اختلال در بندر شهید رجای ، که بیش از نیمی از تجارت دریایی ایران را اداره می کند ، می تواند زنجیره تأمین کالاهای اساسی را مختل کرده و با بحران های جدی اجتماعی و اقتصادی روبرو شود.

بحران های بندری و تجاری در جهان

وقایع تاریخی به خوبی نشان داده اند که پیامدهای تمرکز بیش از حد در یک بندر یا مسیر تجاری چه می تواند داشته باشد. در اینجا چند نمونه مهم آورده شده است:
انفجار Burrut (1)
انفجار بندر بیروت یکی از برجسته ترین نمونه های خطرات وابستگی بیش از حد در بندر است. این حادثه که به دلیل ذخیره سازی شیمیایی ناکافی رخ داده است ، نه تنها باعث آسیب جسمی گسترده به زیرساخت های بندری می شود ، بلکه به شدت بر اقتصاد لبنان نیز تأثیر می گذارد. بندر بیروت ، به عنوان اصلی اصلی اقتصادی لبنان ، در واقع با یک حادثه ناگهانی فلج شد و این کشور ماه ها با بحران جدی روبرو شده است. اگر یک حادثه مشابه در بندر شهید رجائی رخ دهد ، با توجه به تحریم های اقتصادی و محدودیت های ارز ، عواقب آن برای ایران بسیار شدیدتر خواهد بود.

بندر فوجیرا (۱)

در سال ۲ ، بندر فوجیر در امارات متحده عربی ، یکی از مهمترین بنادر نفتی منطقه مورد حمله قرار گرفت. این بندر به دلیل موقعیت استراتژیک خود نقش مهمی در صادرات نفتی منطقه ای دارد. حمله به تانکرهای بندری برای مدتی تجارت نفت را مختل کرد و نگرانی زیادی در مورد امنیت اقتصادی منطقه وجود داشت. این حادثه نشان می دهد که غلظت زیرساخت های حیاتی اقتصادی در یک منطقه باعث می شود کشور در معرض تهدیدات امنیتی قرار بگیرد.

انسداد کانال سوئز (۱)

انفجار کانال Suez توسط کشتی Ur Gyun در سال ۲ نمونه دیگری از وابستگی بیش از حد در یک مسیر تجاری است. این حادثه که به عنوان یک کشتی کانتینر در کانال رخ داده است ، جریان تجارت جهانی را برای چند روز متوقف کرد. بیش از ۵ ٪ از تجارت جهانی از طریق کانال سوئز انجام می شود و انسداد آن باعث افزایش قیمت کالاها و مختل زنجیره تأمین جهانی می شود.

Sandai Port Tsunami (ژاپن ، ۱)

سونامی بندر ساندای و بسیاری از زیرساخت های حیاتی اقتصادی آن در ژاپن را نابود کرد. ژاپن ، یکی از پیشرفته ترین کشورهای جهان ، به دلیل تمرکز زیرساخت های صنعتی و تجاری در مناطق ساحلی در بحران جدی بوده است. اختلال در بنادر اصلی ژاپن نیز بر زنجیره تأمین جهانی تأثیر گذاشت. این تجربه نشان داد که حتی کشورهای توسعه یافته در صورت داشتن بیش از حد به یک منطقه یا زیرساخت ها ، در برابر بلایای طبیعی آسیب پذیر هستند.

حملات سایبری به بنادر ایالات متحده (۱)

در سال ۴ ، حملات سایبری به سیستم های مدیریت بندر لس آنجلس و لانگ بیچ در ایالات متحده ایجاد اختلال جدی در عملکرد این بنادر ایجاد کرد. این دو بندر که بیش از ۵ ٪ از تجارت دریایی ایالات متحده را مدیریت می کنند ، به دلیل وابستگی شدید آنها به زیرساخت های دیجیتال در برابر حملات سایبری بسیار آسیب پذیر بودند. این حادثه نشان داد که تمرکز بیش از حد بر تجارت در یک یا دو درگاه خطرات امنیتی جدیدی دارد که از گذشته قابل توجه است.

آسیب پذیری اقتصادی ایران در برابر تحریم ها و بحران ها

ایران ، به عنوان کشوری که سالها تحت فشار تحریم های اقتصادی بی رحمانه قرار گرفته است ، نسبت به سایر کشورها به زیرساخت های تجاری خود متنوع بیشتری نیاز دارد. تمرکز تجارت خارجی در بندر شهید رجائی باعث می شود این کشور در برابر هرگونه بحران ، از جمله تحریم های جدید ، بلایای طبیعی یا حملات سایبری و نظامی بسیار آسیب پذیر باشد. کوچکترین اختلال در بندر می تواند زنجیره تأمین کالاهای اساسی را مختل کند و با بحران های اجتماعی و اقتصادی با این کشور روبرو شود.

بی اعتنایی به هشدارهای متخصص

نخبگان و کارشناسان اقتصادی سالها در مورد خطرات تمرکز بر معاملات تجاری در بندر هشدار داده اند. این هشدارها شامل نیاز به توسعه سایر بنادر کشور ، توزیع زیرساخت های وارد شده و صادرات متعادل و کاهش وابستگی به بندر شهید رجائی است. با این حال ، به نظر می رسد که این توصیه ها جدی گرفته نشده است. تمرکز بیش از حد روی بندر شهید رجائی ، اگرچه در کوتاه مدت ممکن است به دلیل کاهش هزینه منطقی به نظر برسد ، اما در دراز مدت کشور را با خطرات جدی قرار می دهد.

چند راه حل برای کاهش خطرات غلظت معاملات تجاری در بندر شهید رجائی ارائه می شود:

توسعه بنادر جایگزینی: یک بندر چاباهار باید به عنوان گزینه استراتژیک برای توزیع معاملات تجاری کشور در نظر گرفته شود. Chabahar با یک مکان جغرافیایی منحصر به فرد ، می تواند نقش اساسی در کاهش وابستگی به بندر شهید رجائی داشته باشد.

تقویت زیرساخت های تدارکات داخلی: اتصال بنادر کوچکتر به شبکه های راه آهن و جاده ای کشور می تواند به توزیع تجارت خارجی متعادل تر کمک کند.

توسعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی: مناطق رایگان مانند KISH و QESHM می توانند به عنوان قطب های تجاری برای کاهش فشار در بندر شهید رجائی عمل کنند.

برنامه ریزی مدیریت بحران: ایجاد زیرساخت های مدیریت بحران در بنادر کشور ، به ویژه بندر شهید رجائی ، باید در اولویت قرار گیرد تا تأثیرات منفی در صورت بروز حوادث به حداقل برسد.

توسعه تجارت زمینی: استفاده از راهروهای زمینی مانند کریدور شمال و جنوب می تواند به کاهش وابستگی تجارت دریایی کمک کند.

تجربیات تاریخی مانند انفجار اخیر در بندر شهید رجائی و همچنین انفجار بندر بیروت ، حمله به بندر فوجیر و انسداد کانال سوئز نشان می دهد که وابستگی به بندر یا تجارت می تواند پیامدهای فاجعه بار داشته باشد. دولت باید به سمت توزیع متعادل زیرساخت های تجاری و توسعه بنادر دیگر مانند چاباهار برای تقویت امنیت اقتصادی این کشور در برابر بحران های احتمالی با یادگیری از این تجربیات و توجه به هشدارهای خبره حرکت کند. امنیت اقتصادی ایران مستلزم تصمیمات جسورانه و استراتژیک است که از آینده کشور در برابر خطرات تمرکز بر تجارت خارجی محافظت می کند.

*گزارشگر اقتصادی