مرامنامه حافظ شیرازی در یک شاه‌غزل
شیراز- ایرنا- این غزل خواجه شمس الدین نه عرفانی است و نه عاشقانه، سرشار از توصیه های اخلاقی و منطقی است که می توان و باید در زندگی فردی و اجتماعی به کار برد. حافظ پژوه کارشناس شیرازی می گوید: این غزل مرام حافظ است.
به گزارش خبرنگار ایرنا، برخی از بیت های این غزل به صورت شفاهی درآمده و مصداق آن شده است. حافظ در این ابیات بی ادبانه نمی گوید و به صراحت و قاطعیت مانند حکم نصایح اخلاقی را بیان کرده است.
منصور پایمردی، حافظ پژوه پیشکسوت و نویسنده «دُر سده سخنوری» درباره این غزل می گوید: اگر بخواهم از یک غزل نام ببرم که رسالت حافظ در حوزه فردی و اجتماعی است، همین است.
به گفته وی، اگر بخواهید راه لسان الغیب شیرازی را بپرسید، لازم نیست همه غزلیات او را بخوانید. شما می توانید این یکی را “تمرین” کنید.
نباید حرف بد بزنیم و نخواهیم ظلم کنیم
لباس یک سیاهپوست و همجنسگرا را قرمز نکنید
عیب درویش و توانگر کم و بیش بد است
بدی این است که مطلق نباشیم
در کتاب دانش عدد اشتباهی قرار ندهید
حقیقت را به کارت جادو اضافه نکنید
اگر شاه جرعه ای بنوشد، برای حرمت نمی نوشد
بیایید آن را به می صاف معطل نکنیم
از چشم راهروها به دنیا خوش آمدید
به اسب تیره و زین فکر نکن
آسمان کشتی استاد هنر را می شکند
به آن تکیه کنیم تا به این دریا آویزان نشویم
اگر چیز بدی می گفت حسادت می کرد و دوستش آزرده می شد
لطفا به حرف احمق ها گوش ندهیم
حافظ به دشمن ضلالت گفت، به او حمله نکنیم
به درستی گفت با حرف درست بحث نکنیم
«مرام نامه» حافظ شیرازی از نظر فرم
این حافظ پژوه که سال ها علم بلاغت داشته و در میان غزلیات حافظ تحقیق و تفحص فراوانی کرده است، می گوید: یکی از سخت ترین قافیه ها را برای این غزل برگزید، کلماتی که به قاف ختم می شود; و این انتخاب بی دلیل نیست و به دلیل آهنگی است که در پایان هر بیت القا می کند.
پایمردی توضیح می دهد: با خواندن کلمات پایانی هر بیت، صدای چکشی را می شنویم که حافظ در حال تصویب قانونی بر روی میز می کوبد.
از این رو حافظ شیرازی در این غزل علاوه بر محتوا، به فرم نیز توجه داشته است تا تأثیر مصراع های او در ترکیب فرم و محتوا دوچندان شود.
نگاهی به غزلی که نمونه شد
پایمردی اگرچه بر این باور است که این غزل نیاز به تفسیر چندانی ندارد، اما با بازخوانی یک به یک این ابیات، نکاتی را بیان می کند که گویاتر، تلنگر یا یادآوری است.
نباید حرف بد بزنیم و نخواهیم ظلم کنیم
لباس یک سیاهپوست و همجنسگرا را قرمز نکنید
عیب درویش و توانگر کم و بیش بد است
بدی این است که مطلق نباشیم
وی درباره بیت اول این غزل می گوید: اولین توصیه حافظ این است که با استفاده از لباس آبی زاهدان و صوفیان، کسی را بدنام نکنیم و خود را مرد خدا معرفی نکنیم و از دیگران بدگویی کنیم.
پایمردی ادامه می دهد: حافظ در این غزل عیب جویی و نقد را نهی کرده است. انتقاد جای خود را دارد، اما عیب جویی از دیگران قابل قبول نیست.
در کتاب دانش عدد اشتباهی قرار ندهید
حقیقت را به کارت جادو اضافه نکنید
این حافظ پژوه شیرازی درباره بیت سوم این غزل حافظ چنین توضیح می دهد: در غزلیات خواجه شمس الدین محمد، هر جا علم را با عشق مقایسه می کنند، بازار علم فروکش می کند و کساد می شود; این آیه تنها جایی است که در آن تأکید شده است که «نباید علامت بطلان را بر گفتار و حقیقت علمی بگذاریم».
می گوید: امروز اکثر ما جایی را که مصلحت ما نیست قبول نمی کنیم و نمی پذیریم حتی اگر حقیقت هم باشد.
به گفته پایمردی، حافظ در بیت دوم این نکته را اضافه کرد که البته حق را با باطل و خرافات نباید آمیخت و سخنان حق را حفظ کرد و به آن پایبند بود.
اگر شاه جرعه ای بنوشد، برای حرمت نمی نوشد
بیایید آن را به می صاف معطل نکنیم
حافظ شیرازی بر اساس توضیح پایمردی در این بیت به تبیین تعامل اجتماعی پرداخته است. او که در دربار پادشاهان نیز بوده است، نحوه رفتار خود با آنها را توضیح می دهد. مثلاً اگر بی احترامی محلی از طرف شاه صورت گیرد، او نیز از آن چشم پوشی می کند.
از چشم راهروها به دنیا خوش آمدید
به اسب تیره و زین فکر نکن
نویسنده کتاب «دو قرن فصاحت» می گوید: زندگی را باید از رهگذران بیاموزیم تا زندگی را آسان و ساده بگذرانیم و حافظ یکی از کسانی است که باید از آنان آموخت.
وی ادامه می دهد: زین مغرق (زین نقره) در این بیت حافظ نماد تجمل است و خواجه شیرازی گفته است که می توان به سادگی بدون تجمل زندگی کرد.
آسمان کشتی استاد هنر را می شکند
به آن تکیه کنیم تا به این دریا آویزان نشویم
پایمردی با تلخی درباره بیت ششم غزل حافظ می گوید: وضعیت نابسامان هنرمندان همیشه در این کشور حاکم بوده و هنوز هم هست.
وی ادامه می دهد: کدام هنرمند را دیده اید که سیستم داشته باشد؟ زندگی حافظ شیرازی هم جنینی بوده است.
حافظ به دشمن ضلالت گفت، به او حمله نکنیم
به درستی گفت با حرف درست بحث نکنیم
اما پیمردی شاه این غزل را آخرین بیت می داند; آیه ای که تا حدودی معنای «با دوستان مروت با دشمنان مدارا» دارد.
می گوید: امروز اگر از مدارا صحبت کنیم می پرسند یعنی باید تسلیم دشمن شویم؟ اینطور نیست، اما باید اول حرف دشمن را بشنویم، شاید بعد از گفتگو به تفاهم برسد.
این حافظ پژوه شیرازی با اشاره به آیه ای از قرآن کریم ادامه می دهد: جایی که حضرت موسی (ع) نزد فرعون می رود، از او خواسته می شود که با او آرام صحبت کند.
به گفته وی، این آیه می فرماید: اگر دشمن از ما بد گفت، مدارا کنیم و سخت نگیریم و اگر راست می گوید بپذیریم و بیهوده با او مجادله نکنیم.
به گفته نویسنده «دوسده سخنوری»، اگر این شاه بیت و بیت با دوستان ماروت، با دشمنان بردبار در جامعه ما گسترش می یافت، قطعاً کیفیت همزیستی ما بسیار متفاوت می شد.
منبع : خبرگزاری ایرنا
