رصد دنباله‌داری که هر ۸۰ هزار سال به دیدار خورشید می‌آید

کاظم کوکرم در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد به اوج رسیدن روشنایی ستاره دنباله‌دار سوچینشان- اطلس یا C/۲۰۲۳ A۳ (Tsuchinshan–ATLAS) با اشاره به برآوردها از یک سال پیش درمورد پرنور شدن این دنباله‌دار در مورد نام آن اظهار داشت: اسم این دنباله‌دار از دو رصدخانه‌ای که آن را به صورت مستقل کشف کردند، آمده است. یکی رصدخانه‌ای چینی به نام رصدخانه پرپل مانتین (/ purple mountainکوه بنفش) در چین که این دنباله‌دار را اوایل بهمن ۱۴۰۱ کشف کرد و حدود یک ماه بعد که اطلاعات بیشتری از این دنباله‌دار به دست نیامد، سامانه جستجوی سیارک‌ها و اجرام نزدیک زمین که با نام مخفف اطلس (ATLAS) می‌شناسیم و در آفریقای جنوبی قرار دارد این دنباله‌دار را جداگانه کشف کرد.

وی افزود: بر اساس قواعد نامگذاری‌ها دنباله‌دارها، نام عمومی این دنباله‌دار با نام سوچینشان- اطلس می‌شناسیم که برگرفته از تیم هر دو رصدخانه کاشف است که مستقلاً آن را در بهمن و اسفند ۱۴۰۱ در فاصله بسیار دور از زمین و بسیار کم‌نور کشف کرده بودند.

این منجم آماتور ادامه داد: تقریباً از بهار امسال با نزدیک‌تر شدن این دنباله‌دار به خورشید روند افزایش روشنایی آن شدت گرفت و از شهریور ماه گزارش‌هایی داشتیم که با تلسکوپ‌های آماتوری و از اواخر شهریور با چشم غیر مسلح از نیمکره جنوبی زمین قابل مشاهده بود. این اطلاعات تقریبا منطبق بود با چیزی که پیش‌بینی‌ها از قبل نشان می‌داد؛ گرچه انتظار داشتیم که درخشان‌تر باشد اما در هر حال طی روزهای اخیر تا پیش از اینکه به نزدیکی خورشید برسد در ایران نیز شاهد بودیم که بسیاری از عکاسان نجومی و منجم‌های آماتور توانستند عکس‌های جذابی از این دنباله‌دار ثبت کنند.

وی افزود: این دنباله‌دار روز ششم مهرماه از نزدیک‌ترین فاصله مداری خود از خورشید عبور کرد و در بازه روزهای ۱۶ تا ۱۹ مهر در مسیر عبور از میان خط واصل زمین و خورشید قرار گرفت؛ به همین دلیل در نمای دوربین‌های تلسکوپ فضایی سوهو ثبت شد. در این مرحله قادر نبودیم دنباله‌دار را با چشم غیر مسلح یا تلسکوپ‌های زمینی ببینیم ببینیم.

زمان و مکان رصد دنباله‌دار سوچینشان

کوکرم افزود: تا پیش از پنجم و ششم مهر این دنباله‌دار را در آسمان صبحگاه می‌توانستیم ببینیم و شرایط خوبی برای رصدگران با چشم غیرمسلح در نیمکره شمالی زمین نداشت؛ اما انتظار داریم از بیستم مهر که فاصله دنباله‌دار قدری کم کم از خورشید بیشتر می‌شود بتونیم در آسمان شامگاهی ببینیم، بنابراین همانطور که محاسبات نشان می‌دهد این دنباله‌دار امروز (بیست و یکم مهر) در نزدیک‌ترین فاصله مداری خود از زمین و به ۵۹ میلیون کیلومتری از ما می‌رسد. این زمانی است که دنباله‌دار را در اوج درخشندگی می‌توانیم ببینیم.

به گفته وی اگر کسی شامگاه امشب رو به افق مغرب بایستد، ممکن است بتواند دنباله‌دار را در سرخی نور شامگاه پس از غروب خورشید با دوربین دوچشمی و در شرایطی که آسمان عاری از غبار و آلودگی نوری باشد با چشم غیرمسلح ببیند. همچنین هر روز تقریبا خواهیم دید که فاصله دنباله‌دار حدود سه چهار درجه در آسمان از خورشید بیشتر می‌شود؛ بنابراین شامگاه روزهای یکشنبه، دوشنبه، سه شنبه و چهارشنبه هفته جاری یعنی هر روز که می‌گذرد ارتفاع دنباله دار در افق شامگاهی بیشتر می‌شود و در آسمان تاریک‌تر، راحت‌تر می‌توانیم دنباله‌دار را ببینیم اما همچنان که دنباله‌دار از خورشید دور می‌شود، از زمین هم دورتر شده و به همین ترتیب روشنایی‌اش کاهش می‌یابد. انتظار داریم در آسمان تاریک بتوانیم این دنباله‌دار را با چشم غیر مسلح ببینیم، بنابراین اگر کسی بخواهد دنباله‌دار سوچینشان اطلس را ببیند باید از امروز به بعد، در افق مغرب پس از غروب خورشید در روشنایی شامگاهی به دنبال دیدن یک هاله مه آلود در آسمان باشد که اگر آن را با تلسکوپ یا با دوربین دو چشمی قوی مشاهده بکنند ممکن است ردی از دم کشیده این دنباله‌دار را هم ببینند که بر اساس عکس‌ها و گزارش‌های دریافت شده طول آن به حدود ۱۰تا ۱۲ می‌رسد.

سردبیر اسبق مجله نجوم در توضیح بیشتر گفت: بنابراین دو مورد باعث می‌شود هر شب برای دیدن این دنباله‌دار انگیزه داشته باشیم؛ نخست اینکه در این هفته هر چه از بیست و یکم مهرماه به سمت انتهای مهر ماه می‌رویم فاصله دنباله‌دار از خورشید و زمین بیشتر می‌شود و زمان بیشتری در آسمان شامگاهی است. اما به همین ترتیب که از خورشید دورتر می‌شود؛ آرام‌آرام کم‌نورتر هم می‌شود و انتظار داریم از اوایل آبان در شرایطی باشد که با تلسکوپ قدری سخت‌تر بتوانیم آن را رصد کنیم. پس بهترین زمان برای رصد این دنباله‌دار از حوالی بیست و یکم یا بیست و دوم مهر با چشم غیر مسلح و بعد از آن با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی است.

کوکرم برای علاقه‌مندان جدی‌تر تجوم این را هم گفت که امکان رصد جابه‌جایی دنباله‌دار بین ستاره‌ها به صورت لحظه به لحظه محسوس نیست، اما اگر در شب‌های متوالی دنباله‌دار را زیر نظر بگیریم و هر شب از دنباله‌دار عکس بگیریم یا طرحی بکشیم، می‌توانیم متوجه جابه‌جاشدن هسته دنباله‌دار در زمینه ستاره‌های پرنور آسمان شب باشیم؛ به این ترتیب خواهیم دید که دنباله‌دار بین ستاره‌ها چطور جابه‌جا می‌شود. امکان عکاسی از این دنباله‌دار با دوربین‌هایی وجود دارد که حساسیت و سرعت شاتر در آنها قابل تنظیم است ولی با دوربین موبایل هم اگر دنباله‌دار خیلی پرنور دیده شود، چنانچه گوشی را روی سه‌پایه نصب کنیم و نوردهی دو تا پنج ثانیه‌ای انجام دهیم، می‌توانیم از آن عکس بگیریم.

وی تاکید کرد: از امشب تا انتهای هفته و به عبارتی تا انتهای مهر ماه زمان بسیار مناسبی است که دنباله‌دار را بتوانیم رصد بکنیم. با استفاده از یک اپلیکیشن نجومی روی گوشی موبایل مانند استلاریوم (Stellarium) می‌توانیم موقعیت دقیق دنباله‌دار را در آسمان پیدا کنیم. همچنین بسیاری از رصدخانه‌ها، مراکز و انجمن‌های نجومی در سراسر کشور برای رصد این دنباله‌دار برنامه‌ریزی می‌کنند و اگر کسی علاقه‌مند باشد کافی است که به نزدیکترین مرکز نجومی یا رصدخانه در شهر محل زندگی خود مراجعه کند و پرس و جو کند که برنامه رصد این دنباله‌دار را به چه شکلی دارند تا به کمک تلسکوپ آن مرکز یا رصدخانه آن را مشاهده کنند.

کوکرم در پایان گفت: این دنباله‌دار تقریباً هر ۸۰ هزار سال یکبار به دور خورشید می‌چرخد و بعد از این تا ۸۰ هزار سال دیگر آن را نخواهیم دید. همچنین پیش از این در سال‌های گذشته دنباله‌دارهای درخشانی مثل نئووایز و دنباله‌دار لاو جوی را داشتیم که به نسبت پورنور بودند و دنبال دار سوچینشان اطلس هم به نظر به همان اندازه روشنایی‌ دارد. پیش بینی می‌شود که مهم‌ترین رویداد نجومی امسال آشکار شدن همین دنباله‌دار در آسمان باشد.

آیا ظهور دنباله سوچینشان اطلس معنی خاصی دارد؟
سردبیر اسبق مجله نجوم تاکید کرد: آشکار شدن دنباله‌دارها از نظر علمی با برخی باورهای عامه در جوامع مختلف که گفته می‌شود پس از ظاهر شدن دنباله‌دارها اتفاقاتی مثل سیل و زلزله و آتش‌سوزی رخ می‌دهد، هیچ ارتباطی ندارد. ظهور چنین پدیده‌هایی فقط فرصتی است برای تماشای یکی از زیباترین مناظر در منظومه شمسی که در حقیقت یک کوه یخی – سنگی بزرگ است که از صدها میلیون‌ها دورتر از زمین به دیدار خورشید می‌آید.

کوکرم پدیده نجومی مهم دیگر امسال را فوران احتمالی ستاره تی اکلیل شمالی (T Coronae Borealis) دانست و گفت: که اگر این ستاره فوران انجام بدهد به ناگاه شاهد یک ستاره جدید در آسمان شب خواهیم بود که با چشم غیر مسلح می‌تونیم آن را ببینیم. پیش بینی می‌شود این اتفاق هم در پاییز یا زمستان امسال رخ دهد؛ ولی قطعی نیست. این ستاره هم طبق الگوزیتم‌ها هر ۸۰ سال یکبار تقریباً فوران می‌کند و چند شب پرنور می‌شود. اکنون اخترشناسان منتظر هستند این فوران را ببینند ولی تا اکنون چیزی مشاهده نشده است.