اولین فینالیست ایرانی مسابقه‌ جهانی مد پایدار، گفتگو با زهرا قانعی

یکی از نکات کلیدی که زهرا در مورد شرکت در مسابقات بین‌المللی بیان کرد، حرفه‌ای بودن و تمرکز در زمینه‌ای خاص است. او معتقد است که موفقیت در چنین مسابقاتی نیازمند سال‌ها تلاش و آزمون‌وخطا در یک مسیر مشخص است.
«برای مسابقات خارجی، حرفه‌ای بودن در یک حوزه‌‌ی خاص که در آن فعالیت می‌کنید، اهمیت زیادی دارد. یعنی اگر من دانشجوی طراحی لباس هستم یا فارغ‌التحصیل شده‌ام، باید دقیقا بدانم که تمرکزم روی کدام بخش است. مثلا اگر موضوعم مد پایدار است، دقیقا در چه حوزه‌ای از پایداری فعالیت می‌کنم؟

افرادی که در مسابقه با آن‌ها آشنا شدم و از کشورهای دیگر آمده بودند، هرکدام بر یک بخش خاص متمرکز بودند و ایده‌های متفاوتی داشتند. به نظر من، هر کسی که قصد دارد برای مسابقات اپلای کند و به موفقیتی دست پیدا کند، باید قبل از آن حداقل چندین سال در یک موضوع خاص کار کرده باشد و به درجه‌ای از حرفه‌ای بودن رسیده باشد که بتواند کارش را به‌خوبی نشان دهد.

مسئله این است که هنگام اپلای کردن، آن‌ها رزومه و پورتفولیو هم می‌خواهند تا مقایسه کنند و ببینند کالکشنی که با آن اپلای کرده‌ای، چقدر با سابقه‌ی کاری، تحصیلی و کالکشن‌های قبلی شما مرتبط است. آن‌ها به دنبال فردی جامع و کامل هستند که مسیر مشخصی را طی کرده و از یک شاخه به شاخه‌ی دیگر نپریده است. می‌خواهند بدانند که هدف مشخصی داری و این مسابقه فقط یک‌ قدم در مسیر رسیدن به هدفت است، نه این‌که بخواهی با یک مسابقه، مسیر شغلی‌ات را به‌کلی تغییر دهی. خیلی روی این موضوع تأکید دارند و دوست دارند مطمئن شوند که در زمینه‌ی شغلی‌ات هدفی مشخص داری و در همان مسیر هم پیش می‌روی.»

«این یکی از جالب‌ترین قسمت‌های تجربه‌ی من در مسابقه بود. هرکسی از یک نقطه‌ی جهان با یک ایده‌ی متفاوت وارد شده بود. مثلا یکی از طراحان اسپانیایی روی رنگرزی طبیعی با استفاده از باکتری‌ها کار می‌کرد. یکی دیگر از طراحان روی پارچه‌بافی دستی سنتی از ویتنام تمرکز داشت و آن تکنیک‌های قدیمی را به نحوی ارتقا داده بود که در کشورهای پیشرفته‌تر هم قابل‌استفاده باشد. یک طراح دیگر، با استفاده از کامواهای دست‌دوم و لباس‌های بافتنی قدیمی، یک کالکشن بافتنی درست کرده بود»

زهرا در ادامه توضیح می‌دهد: «یکی از نکات مشترکی که بین همه‌ی طراحان وجود داشت، این بود که طراحی‌ها به‌گونه‌ای بودند که قابلیت تطبیق با تغییرات بدن را داشتند؛ یعنی نه به‌صورت فری سایز رایج در ایران، بلکه لباس‌ها طوری طراحی شده بودند که با تغییرات بدن در طول سال‌ها می‌توانستند بزرگ‌تر یا تنگ‌تر شوند.

برای مثال، بعضی از طراحان سراغ تکنیک‌هایی مثل پلیسه کردن و اوریگامی رفته بودند. این روش‌ها نه‌تنها به مسئله‌ی zerowaste یا طراحی بدون دورریز کمک می‌کرد، بلکه لباس‌ها را قادر می‌ساخت با تغییرات بدن در طول زمان، کاملا تطبیق‌پذیر باشند. خیلی از طراحی‌ها هم به‌صورت مدولار بودند؛ به این معنی که می‌شد یک لباس را به چندین شکل مختلف پوشید و استایل کرد. به طور کلی متوجه شدم هر فرد بسته به بک‌گراندش، چه رشته‌ی تحصیلی، چه پیشینه‌ی فرهنگی و… به  راه‌حلی متفاوت برای پایداری در صنعت مد و لباس رسیده است.»

زهرا به سه نکته‌ی مهم در روند ارزیابی مسابقات طراحی لباس اشاره می‌کند.

«در وهله‌ی اول، خلاقیت برایشان خیلی مهم بود. این‌که بتوانی باتوجه‌ به شرایط و محدودیت‌ها، به چه ایده‌ای برسی و چطور آن را اجرا کنی. این‌که بتوانی با منابع محدود یا بازیافتی، طرح‌هایی کاربردی و خلاقانه ارائه بدهی، برای داوران اهمیت زیادی داشت.»

«مسئله‌ی دیگری که هیچ‌کدام از ما به آن توجه نکرده بودیم، این بود که آیا این لباس‌ها می‌توانند به صورت انبوه تولید شوند یا تأثیری در صنعت فشن داشته باشند؟ برای داوران خیلی مهم بود که طراحی‌های ما فقط برای فشن‌شو جذاب نباشد، بلکه تأثیری واقعی در دنیای مد داشته باشد. همیشه از ما می‌پرسیدند: آیا به تولید انبوه این لباس‌ها فکر کرده‌اید؟ آیا زمانی که برای تولید آن‌ها لازم است را در نظر گرفته‌اید؟»

«داوران خیلی تأکید داشتند که ما پایداری را فدای نیازهای مشتری نکنیم. حین طراحی باید از خود بپرسیم آیا مشتری ما اصلا اهمیت می‌دهد که این لباس با روش‌هایی مثل رنگ‌آمیزی با باکتری یا بدون دورریز (zero waste) تولید شده است؟ از طرفی، آیا ما می‌توانیم با طراحی‌هایمان این دغدغه را در ذهن مشتری ایجاد کنیم که این لباس خاص است و او می‌تواند برای سال‌های بیشتری از آن استفاده کند و بابت آن هزینه‌ی بیشتری بپردازد؟»

«ما چالشی با یک کارخانه‌ی پوشاک داشتیم که سالانه حداقل ۵۰ میلیون پیراهن مردانه تولید می‌کرد. آن‌ها خودشان راه‌حل‌هایی برای کاهش زمان تولید و دورریزهایشان پیدا کرده بودند و از سیستم‌های خلاقانه‌ای استفاده می‌کردند که توسط خودشان ثبت اختراع شده بود و حالا در کارخانه‌های بزرگ کشورهای دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گرفت.»

او درباره‌ی چالش پایداری می‌گوید: «یکی از بخش‌های جذاب این تجربه، چالشی‌ بود که در بازدید از کارخانه‌ای در ویتنام برایمان برگزار کردند. ما باید از سه تیشرتی که به دلیل نقص‌هایی مثل زدگی پارچه از خط تولید خارج شده بودند، یک لباس پایدار طراحی می‌کردیم. نکته‌ی جالب این بود که آن‌ها می‌خواستند ما در نظر بگیریم که زمان تولید چقدر خواهد بود. حتی یکی از اعضای تیم با کرنومتر زمان دوخت را اندازه می‌گرفت و کل لباس باید زیر دو دقیقه دوخته می‌شد.

یا مثلا برای متریال و اجزاء لباس هم محدودیت‌هایی داشتیم؛ مثلا اگر بیشتر از چهار یا پنج دکمه استفاده می‌کردیم، از ما می‌پرسیدند که چطور می‌خواهیم مشتری را متقاعد کنیم که بابت این تعداد دکمه، پول بیشتری بپردازد. این‌ها جزئیاتی بودند که قبلا به آن‌ها توجه نمی‌کردیم و تجربه‌ای بسیار جالب بود. ما یاد گرفتیم که در کنار فکر کردن به پایداری، باید به این فکر کنیم که آیا مشتری این محصول را خواهد خرید یا نه. هدف فقط طراحی برای یک فشن‌شو نبود؛ ما باید بتوانیم محصولی طراحی کنیم که قابل‌ فروش باشد.»

یکی از دغدغه‌های شرکت در مسابقات بین‌المللی، هزینه‌های آن است. زهرا در مورد هزینه‌های شرکت در این مسابقه می‌گوید: « برای اپلای کردن از امسال اعلام کردند که هر کسی می‌تواند حتی اگر کالکشن آماده‌ای از قبل دارد، آن را ارائه دهد. این موضوع برای کسانی که قبلا روی لباس‌هایشان کار کرده‌اند یا چندین لوک آماده دارند، کمک بزرگی است و می‌تواند مدیریت هزینه‌ها را خیلی راحت‌تر کند.

اما برای من که از صفر تا صد همه چیز را صرفا برای این مسابقه آماده کردم، هزینه‌ی آماده‌سازی کالکشن وجود داشت. البته بخشی از پارچه‌هایی که استفاده کردم از دورریزها بود و خیلی از افراد هم از همین متریال استفاده کرده بودند. بعضی‌ها هم از مواد نو استفاده کردند، اما روش‌هایشان پایدار بود. در نتیجه، هزینه‌ها واقعا به شیوه و ایده‌ای که برای طراحی دارند بستگی دارد و این‌که چطور هزینه‌هایشان را مدیریت کنند.

برای ارسال کالکشن، این مسابقه اسپانسر داشت، اما چون من ایرانی بودم و تحریم‌ها هم وجود داشت، مجبور شدند که خارج از روال اسپانسرشان هزینه کنند. حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ دلار اضافه‌تر هزینه کردند تا بتوانند کالکشن من را ارسال کنند. اگر اسپانسرشان موافقت نمی‌کرد، ممکن بود کارم به مسابقه نرسد.

تمام هزینه‌های رفت‌وآمد و اقامت برای هر ۱۰ فینالیستی که به این سفر می‌رفتند، چه در دو روز اقامت در ویتنام و چه در هفته‌ای که در هنگ‌کنگ بودیم، به طور کامل از سمت آن‌ها تأمین شده بود. در کل، شخصا حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان هزینه کردم. به نظر من، این هزینه ارزشش را داشت، چون اجاره‌ی هر شب از سالنی که در آن اجرا داشتیم، ۵۰۰۰ دلار هنگ‌کنگ هزینه داشت که از سمت آن‌ها پوشش داده شد. اگر می‌خواستیم خودمان چنین جایی فشن‌شو برگزار کنیم، هزینه‌ها خیلی بیشتر می‌شد. البته می‌شود حتی با هزینه‌ی صفر هم شرکت کرد، بستگی به این دارد که چطور بخواهیم هزینه‌هایمان را مدیریت کنیم.»

در ادامه‌ی مصاحبه با زهرا قانعی، اولین فینالیست ایرانی مسابقه جهانی مد پایدار Redress، او از ایده‌ها و فرایند آماده‌سازی کالکشن خود صحبت کرد. او با اشتیاق و علاقه توضیح داد که این کالکشن با عنوان «رمز و راز سرزمین‌های رام‌نشده» ادامه‌ی پروژه‌ی پایان‌نامه‌ی دانشگاه او بود. زهرا که خود اهل یزد است، همواره به معماری و پوشش مردم این منطقه علاقه‌مند بوده و این علاقه در طراحی‌هایش نمود پیدا کرده است.

زهرا توضیح داد که در حین تحقیق برای پایان‌نامه‌اش به اهمیت نقش اقلیم در سبک زندگی مردم پی برده است. او معتقد است که مردم این مناطق با احترام به طبیعت و استفاده از منابع موجود، فرهنگ و سنت‌های خود را حفظ کرده‌اند و این مسئله به‌خوبی با مفهوم پایداری هم‌خوانی دارد.

او با علاقه به معماری و فرهنگ مناطق کویری ایران، این عناصر را در طراحی خود به کار برد.
 «ازآن‌جا که خودم اهل یزد و منطقه‌ی کویری هستم، متوجه شدم مردمان این مناطق نتوانسته‌اند با طبیعت بجنگند؛ به‌جای آن، خود را با شرایط سخت اقلیمی سازگار کرده‌اند. این نگاه سازگاری با طبیعت، ایده‌ای بود که در طراحی لباس‌های پایدار خود به کار بردم. با این کار ما هم به سنت‌هایمان برمی‌گردیم و هم جلوی این رویه‌ی مصرف‌گرایی را که توسط کشورهای جهان اول به ما تحمیل می‌شود، می‌گیریم.»
 زهرا با الهام از سادگی و هماهنگی در طبیعت، کالکشنی خلق کرد که نه‌تنها نمایانگر زیبایی‌شناسی این مناطق بود، بلکه مفهومی از پایداری را نیز به نمایش گذاشت.

زهرا در طراحی کالکشن خود به‌ویژه بر استفاده از تکنیک‌های پایدار تأکید داشت. او توضیح می‌دهد که در این لباس‌ها، قطعات مختلف به‌راحتی قابل‌ تعویض و تعمیر هستند؛ این ویژگی‌ به طول عمر لباس‌ها و حفظ منابع کمک می‌کند.
  «برای بخش پایداری، تکنیک‌های دوختی را  که در لباس‌های سنتی ایران استفاده می‌شد، بررسی کردم. این روش‌ها را می‌توان با تغییراتی وارد صنعت کرد تا لباس‌های محکم‌تر و بادوام‌تری تولید کنیم که طول عمر بیشتری داشته باشند. این لباس‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که قابلیت تعمیر (Repairable) داشتند؛ یعنی اگر هر قطعه‌ای از لباس آسیب می‌دید، به‌راحتی می‌شد آن را جایگزین کرد. این ویژگی به‌خاطر شیوه‌ی الگوسازی و دوخت خاص آن‌ها بود.»

یکی از نکات برجسته‌ی کالکشن رمز و راز سرزمین‌های رام‌نشده، انتخاب متریال‌های پایدار و بومی بود. او از شال‌های خوس‌دوزی که توسط زنان جنوب ایران به‌صورت دستی بافته می‌شود، در طراحی خود استفاده کرد. این شال‌ها که معمولا برای چادرهای سنتی به کار می‌رود، به لباس‌های مدرن تبدیل شد تا بخشی از فرهنگ ایرانی را به جهان معرفی کند. او با الهام از درخشش نور بر سطوح طبیعی مانند خاک و آب، از خرج‌کارهایی ساده‌ای همچون سکه و پولک برای تزیین لباس‌هایش استفاده کرد. این تزیینات نه‌تنها به لباس‌ها زیبایی بصری می‌بخشید، بلکه ارتباطی مستقیم با طبیعت و فرهنگ منطقه داشت.

زهرا هم‌چنین از دورریزهای پارچه‌های مخملی که از مزون‌های مختلف جمع‌آوری کرده بود، استفاده کرد. او در این باره می‌گوید:
«مخمل مشکی برای من نشانی از شب‌های کویر بود و تزیینات سفید روی آن، نمادی از ستاره‌های درخشان آسمان کویر. هم‌چنین از پارچه‌های دانتل و مخمل قدیمی که معمولا در خانه‌های ایرانی برای پرده‌ها و رو پشتی‌ها استفاده می‌شود، بهره بردم تا حس نوستالژیک و اصالت ایرانی را در لباس‌هایم زنده کنم. دوست دارم افراد را تشویق کنم که تکه‌ای از فرهنگ خودشان را بخرند و بپوشند.»

او در آخر توضیح می‌دهد که این کالکشن به دلیل طراحی برای فشن شو، از حالت روزمره و کاربردی فاصله داشت. او در تلاش است به‌عنوان یکی از برنامه‌های آینده‌اش، این ایده‌ها را در طراحی لباس‌های روزمره نیز پیاده‌سازی کند.

برای زهرا، شرکت در فشن‌شوی مسابقه‌ی Redress تجربه‌ای بی‌نظیر و فراموش‌نشدنی بود. او با شور و هیجان از این لحظات می‌گوید:
 «واقعا لحظه‌ای شگفت‌انگیز بود. هیچ‌وقت تصور نمی‌کردم که در این سن بتوانم اولین فشن‌شوی خود را داشته باشم. وقتی موزیک پخش شد و مدل‌ها با لباس‌های من روی صحنه آمدند، یکی از بزرگ‌ترین آرزوهایم به حقیقت پیوست و نمی‌توانستم جلوی اشک‌هایم را بگیرم.»

او توضیح می‌دهد باتوجه‌ به این‌که در ایران فشن‌شوی حرفه‌ای برگزار نمی‌شود، این تجربه برای او جدید و پرچالش بود. از تمرینات فشرده برای هماهنگی با مدل‌ها تا فیتینگ لباس‌ها و چک‌کردن هماهنگی آن‌ها با آهنگ و حرکات مدل‌ها، همه‌ و همه لحظات استرس‌زایی را برای او به همراه داشت. بااین‌حال، با کمک منتورهای حرفه‌ای و تمرینات متعدد، او موفق شد تا کالکشن خود را به بهترین شکل ممکن روی صحنه به نمایش بگذارد.

او با اشاره به پشت‌صحنه‌ی فشن‌شو، از لحظات پرهیجان و فشاری که تیم‌ها برای اجرای بی‌نقص تجربه می‌کردند، صحبت می‌کند:
 «این تجربه فقط درباره‌ی اجرای لباس‌ها نبود، بلکه چیزهای زیادی درباره‌ی کار پشت‌ صحنه یاد گرفتم؛ از هماهنگی مو و میکاپ با لباس‌ها تا چگونگی تغییر لباس‌ها توسط مدل‌ها در عرض چند ثانیه. دیدن این‌ همه تلاش و هماهنگی در پشت‌ صحنه برایم خیلی جذاب و آموزنده بود. هرچند  اتفاقات خارج از برنامه‌ریزی هم پیش می‌آید؛ مثل طوفانی که درست قبل از اجرا رخ داد و باعث شد برنامه به تعویق بیفتد. »

زهرا به کسانی که علاقه‌مند ورود به دنیای طراحی لباس هستند، توصیه می‌کند که پیگیرانه به دنبال اهداف خود باشند.

«پیشنهادم این است که اگر کسی رویایی دارد، باید پیگیرانه دنبال آن باشد.  نباید منتظر فرصت‌ها بمانید، بلکه باید آن‌ها را ایجاد کنید. چه در ایران چه خارج از ایران، باید خودتان دست‌به‌کار بشوید و مسیرتان را پیدا کنید. هیچ‌کس قرار نیست بگوید “در  مسابقه‌ی ما شرکت کن” یا “برای ما طراحی کن”. تو باید کسی باشی که با وجود همه‌ی محدودیت‌ها، پیگیرانه دنبال هدفت هستی.»

در آخر به کسانی که هم‌چنان مقصد خود را در دنیای گسترده‌ی مد پیدا نکرده‌اند می‌گوید: « اگر هنوز دقیقا نمی‌دانید که چه هدفی دارید، تجربه‌کردن بهترین راه است. خیلی از تجربه‌ها رایگان‌اند. کارآموزی‌کردن، شرکت در مسابقات و فعالیت در انجمن‌های دانشگاهی می‌تواند کمک کنند تا متوجه شوید که در چه زمینه‌ای علاقه و استعداد دارید.»